Пераправа (на белорусском языке) - Николай Лупсеков

Лупсеков Николай

Пераправа (на белорусском языке)

Мiкола Лупсякоў

Пераправа

I

Маёр Плешчавеня пацiху пастукаў па бярвеннях прыкладам аўтамата i шэптам аддаў батальёну загад рыхтавацца да пераправы. Ён першм ўзышоў на плыт, што быў схаваны ў затоцы яшчэ з учарашняга вечара. За iм рушыў i батальён - па адным, па два ўзбiралiся на плыт. Пры святле зорак маёр, што стаяў збоку i быў нечым нездаволены, прапускаючы паўз сябе байцоў, бачыў блiзка пахмурыя, аброслыя i такiя ж нездаволеныя твары. Гоп-гоп! - нехта сарваўся ў ваду. Гучны ўсплёск i мiжвольнае "ах!" - ад неспадзяванасцi. У вадзе, побач з плытом, забоўтала нагамi цёмная здань пехацiнца - выцягнуўшы ўгору рукi, яна трымала над сабою самае каштоўнае для сябе - зброю. Плешчавеня адразу пазнаў камсорга Мiкалая Забiлу. I праз тое, што ў вадзе апынуўся камсорг - яго першы памочнiк у цяжкi час, - Плешчавеню зрабiлася да крыўднага балюча.

- Лажыся! - прахрыпеў маёр i сам адразу расцягнуўся на плыце, а ўслед за iм i iншыя. Толькi камсорг астаўся нерухома стаяць у вадзе з выцягнутымi ўгору рукамi, у якiх ён сцiскаў аўтамат.

З шэлестам i як бы з сiпеннем узвiлiся над ракой дзве жоўтыя ракеты, асвяцiўшы наваколле, i на тым баку затахкаў кулямет. Маёр нават бачыў зялёныя частыя ўспышкi са ствала i намагаўся як мага дакладней запомнiць тое месца, дзе яны цяпер вiдаць. Забiла стаяў у вадзе з выцягнутымi рукамi, баючыся зварухнуцца, нават дыхнуць, i ўбё больш бляднеючы. Пад жоўтым святлом ракет здавалася, што яго твар з шырока расплюшчанымi вачыма нават зелянее. Ён стаяў у такiм месцы, дзе зараснiкi чароту расступiлiся, i быў добрай мiшэнню, калi толькi яго заўважаць. Ракеты патухлi, а кулямёт не сцiхаў, i Забiла адразу здагадаўся, што пад грукат стрэлаў самы зручны момант выбрацца з вады. Намацваючы дно, ён падаўся да плыта, а потым пачаў узбiрацца на яго. Плетчавеня, азiрнуўшыся, задаволена i нават не без гонару хмыкнуў. Нейкi час ззаду яго чуцён быў шэпт, а потым усё сцiхла. Загрымелi артылерыйскiя залпы. Маёр Плешчавеня нервова кусаў губы: баявая, вельмi рызыкоўная i вельмi адказная справа ў самым пачатку пачыналася няўдала, i ўсё з-за аднаго, нават i не вельмi каб моцнага, усплёску вады.

Стаяла цёплая веснавая ноч - адна з многiх баявых начэй. Але гэта была i асаблiвая ноч: батальён Плешчавенi першы павiнен быў фарсiраваць раку, выбiць ворага з заходняга берагу i замацавацца на iм. Батальён - так значылася ў штабах палка i дывiзii. У сапраўднасцi ж гэта былi рэшткi яго - не больш за паўсотнi байцоў. Добрая палова iх была з папаўнення, з рэштай Плешчавеня прайшоў цяжкi баявы шлях ад Курскай дугi. Камсорг Забiла быў прысланы ў батальён усяго некалькi дзён назад i ўпершыню ўдзельнiчаў у сур'ёзнай справе.

Нарэшце кулямёт сцiх. Аднак Плешчавеня не падаваў голасу, i байцы не падымалiся. На тым беразе зноў заскакаў сiнi агеньчык i зноў затахкала. Сцiхла, а потым i яшчэ раз. I яшчэ раз загарэлiся ракеты, але не пад грукат зброi - у цiшынi.

Рака маўклiва несла свае воды. Яна ў гэтым месцы была нешырокая - усяго якiх сто пяцьдзесят метраў. Але прыкладна кiламетры праз два адсюль справа ведаў Плешчавеня - на беразе асталiся трупы нашых байцоў, што былi паспрабавалi перабрацца па вадзе днём, з ходу. Гэта адбылося суткi назад, i за гэтыя суткi гiтлераўцы паспелi добра ўмацавацца, падцягнуць што-нiшто з тылу. Цяжкiя сталi цяпер гэтыя сто пяцьдзесят метраў.

А ззаду, дзе сцiхлi стрэлы, паляўнiчы i рыбалоўны слых Плешчавенi ўлавiў знаёмую гамонку начных птушак на паплавах.

Каму i што рабiць на тым беразе - гэта даўно было размеркавана, але цяпер той бераг здаваўся маёру недасягальнай марай. Ён нават спалохаўся гэтага свайго настрою, але бераг, з якога толькi што тахкаў кулямёт i ўзляталi ў неба ракеты, пачынаў выклiкаць у душы пачуццё дарэмнай самаахвярнасцi. Плешчавеня сцiснуў кулакi, i вочы яго ў цеменi ўпыхнулi ўпартымi агеньчыкамi: ён змагаўся сам з сабою, са слабасцю, якая раптам пачынала падступацца. Ён рабiў усё, каб вярнуць сабе нядаўнюю ўпэўненасць, бо ад яе залежала ўсё.

I чым больш во так сцiшана ляжаў у чаротах на бярвеннях плыта яго батальён, а на тым беразе заспакоена маўчалi, тым больш спакайнеў i сам Плешчавеня.

Яму падабалася, што над ракою панавала цiшыня, хоць ляжалi яны больш за гадзiну, i ў думках ён ганарыўся камандзiрам палка, якi хоць i астаўся далекавата адсюль, аднак нiбыта быў разам з iм i таму гэтак жа, як i ён, разумеў становiшча.

Маёр уздрыгнуў. Справа, далёка за заваротамi ракi, адразу ўзнялася шалёная стралянiна i пакацiлiся глухiя крыкi. Гэта байцы другога батальёна, падтрымлiваючы Плешчавеню, выклiкалi агонь на сябе.

Плешчавеня толькi варочаў галавой, прыглядаючыся i прыслухоўваючыся. За некалькi кiламетраў адсюль над ракою загаралiся i тухлi ракеты i трасiры ўвесь час праразалi цемень. Тут жа панавала ранейшая цiшыня.

Маёр паклаў перад сабою аўтамат i загадаў адпiхвацца ад берага. Нiхто не падняўся на плыце. Нават тыя, што трымалi ў руках даўгiя шасты, працавалi iмi седзячы. Плыт марудна павярнуўся, выплыў на чыстае месца. Яшчэ некалькi метраў - i вось ужо наперадзе толькi рака. Не больш за сто пяцьдзесят метраў. Маёр падлiчыў, што прыкладна праз чатыры хвiлiны немцы выпускаюць па ракеце. Плыт крануўся якраз тады, калi ў небе патухла апошняя ракета. Пакуль ён выходзiў з завадзi, прайшла хвiлiна. Цяпер за якiя тры хвiлiны трэба было праплысцi аж сто пяцьдзесят метраў. А што будзе, як ворагi асвецяць раку раней? I Плешчавеня шэптам прахроп:

- Хутчэй, хутчэй!

Гэтага i гаварыць не трэба было. Байцы з шастамi працавалi ўмела i шпарка. Вось плыт ужо вынесла на сярэдзiну ракi, вось ужо зачарнеўся наперадзе лазняк, а за iм i ўзгорак. Цяпер усё залежала ад лiчаных секунд. Плешчавеня нервова ўглядаўся ў лазнякi, што ўвесь час наблiжалiся. Блiзка булькатала плынь, варушылася спiна салдата, што напружана працаваў шастом.

Плыт з шумам урэзаўся ў лазовыя кусты, што танулi яшчэ ў вадзе. Без нiводнага стрэлу, без крыку - пры поўнай цiшынi!

- За мной! - прашаптаў ён, але так, каб усе чулi, i скочыў, як яму здалося, на зямлю, але ў сапраўднасцi па каленi ў ваду.

Успыхнула ракета над галавою - i супрацьлеглы бераг, рака, плыт i ўвесь яго батальён сталi адразу ясна вiдаць. Нехта спалохана крыкнуў наперадзе па-нямецку, нейкi момант Плешчавеня нават чуў кароткi бег, што аддаляўся, i адразу ж за гэтым крыкi, стрэлы i ўзрывы гранат скаланулi паветра.

Бераг быў абрывiсты, у ямiнах - зусiм не такi, якiм ён здаваўся, калi на яго пазiралi праз бiноклi, i Плешчавеня, а ўслед за iм i байцы ўжо неяк зусiм iнстынктыўна знаходзiлi вузкiя сцяжынкi да нямецкiх акопаў. I наперадзе ў маёра, у святле ракет i выбухаў, увесь час матлялася цыбатая, сухарлявая i сутулая постаць, якая здавалася вельмi добра знаёмай, нечым нават вельмi блiзкай, але хто гэта быў, маёр, змораны бяссоннымi начамi, нiяк не мог адгадаць. Аднак яны абодва, як заварожаныя, беглi да таго месца, дзе ў цеменi вельмi таропка i часта ўспыхвалi сiнiя агеньчыкi кулямёта. Цяпер маёр зразумеў, што не адзiн ён нацэльваўся з таго боку на гэты кулямёт, а i во гэты, хоць нечым i вельмi блiзкi, аднак няўлоўны для памяцi чалавек. Аўтамат у яго руках, як i аўтамат Плешчавенi, увесь час успыхваў то справа, то злева. Нарэшце баец прыпынiўся, шпарка ўзмахнуў рукою i гэтак жа ўпаў, а ўслед за iм, зразумеўшы ўсё, упаў i Плешчавеня. Бабахнуў узрыў, прасвiсталi асколкi, наперадзе нешта глуха звалiлася, i кулямёт зацiх. Баец, як i сам Плешчавеня, таропка мяняў у гэты час аўтаматны дыск.

Потым яны разам ускочылi ў акоп i пабеглi адзiн управа, а другi ўлева па акопе, i тут Плешчавеня зразумеў, што яго напарнiкам, гэтым блiзкiм i вельмi дарагiм чалавекам, быў камсорг Забiла. Мiжволi прыгадалася, як зусiм нядаўна стаяў ён пад кулямi з бездапаможна выцягнутымi рукамi i як яго твар усё больш бляднеў, а пасля - як лоўка выбраў ён момант узабрацца на плыт. Можа, iменна гэтым i ўвайшоў ён у душу маёра?

Ззаду беглi байцы i не сцiхалi аўтаматы. Пад кулямi ўскрыквалi i падалi фашысты. Пасля трэцяй траншэi Плешчавеня выпусцiў ракету i ўбачыў перад сабою лагчыну, па якой, спатыкаючыся, беглi адступаючыя. Далей iсцi нельга было. На гэтым узгорку трэба было спынiцца i чакаць падмацавання. Стрэлы вакол зацiхалi.

Тады Плешчавеня выпусцiў яшчэ дзве зялёныя ракеты - умоўны знак, што батальён паспяхова выканаў заданне. Пасля гэтага ён таропка пачаў абходзiць траншэi, у цеменi пазнаючы байцоў, расстаўляючы iх на выпадак контратакi.

II

Ён ведаў, што ўслед за iм павiнен адразу ж пераправiцца наступны батальён з артылерыяй i што там для гэтага падрыхтаваны такiя ж плыты, але батальён чамусьцi не перапраўляўся, хоць Плешчавеня i яшчэ раз выпусцiў у цемень дзве зялёныя ракеты. Раптам над галавою загулi самалёты, павiслi на парашутах ракеты, i ўсё закружылася ў цяжкiх выбухах, енках i стогнах.

Пачыналася ранiца. Барвовела неба на ўсходзе, расступаўся змрок, агаляючы абпалены i ўзрыты варонкамi высокi прырэчны бераг. На тым месцы, адкуль ноччу бiў варожы кулямёт, валялiся толькi нейкiя анучы, тырчала станiна ды блiшчалi пераблытаныя кулямётныя стужкi. Траншэi былi завалены трупамi - найбольш варожымi. Плешчавеня пералiчыў байцоў i спахмурнеў. Пасля бамбёжкi iх асталося дваццаць пяць. З дваццаць пятым, старшыной, ён сутыкнуўся ў самым кутку траншэi - той сядзеў, трымаючы мiж каленяў аўтамат, i перавязваў акрываўлены палец на левай руцэ.