Радасць жанчыны (на белорусском языке) - Кузьма Черный

Черный Кузьма

Радасць жанчыны (на белорусском языке)

Кузьма Чорны

Радасць жанчыны

I

Старыя хаты нiзка прыпадалi к шэрай зямлi. Дабягалi да iх высокiя межы мокрага ад асеннiх дажджоў поля, у полi прападала вузкая дарога, i ўсё разам: i хаты, i поле, i дарога - чарнелi ад асенняй iмглы i туману.

За многа год пагнiла на стрэхах салома, асунулася ўнiз, i шэрыя сцены з-пад яе панура глядзелi зеленаватымi вокнамi. А за крайняй хатай зразу пачынала чарнець падгнiўшае за восень iржышча. Яно было бязмерна шырокае i пустое заўсёды, толькi рэдка дзе цягалiся па iм шурпатыя цяляты.

Яны адзiчэлi за восень i далёка адыходзiлiся ад хат, i кожны дзень, мокрым адвячоркам, з двара крайняй хаты выходзiла жанчына i iшла ў поле шукаць iх.

Яна была ўся атулена цяжкiмi фалдамi грубай адзежы, iшла яна па полi прывычна цяжкiмi крокамi, хадзiла доўга, пакуль знаходзiла; часам у цемнаце вечара яшчэ ўсё хадзiла па полi...

Твар у жанчыны быў прыгожы, ды пакрыты ён густою сеткаю тонкiх змаршчакоў, вочы ў яе глыбока-ясныя, ды сiнiя кругi пад iмi. Толькi голас яе быў зычна-пявучы, i гулка ён плаваў часам па палях цягучаю песняю.

Заўсёды выходзiла жанчына з крайняй хаты.

I звалi яе Ганнаю.

II

У хаце заўсёды было змрочна.

Пасля доўгай ночы дзень прабiваўся праз маленькiя аконцы паволi i нясмела. I яшчэ доўга да гэтага ўставала Ганна. Яна бразгала вёдрамi, плюхала вадою, хадзiла па суседзях пазычыць солi i ўсё думала. Думкi былi глыбокiя, i ўпарта лезлi яны ў голаў. I за сваё жыццё нiяк не магла прывыкнуць да iх Ганна.

У зусiм маладыя гады пачала яна думаць. Тады цвiлi ў Ганны надзеi на нешта светлае i слаўнае, што павiнна было прыйсцi. Тады яшчэ на Ганнiным твары не было густой сеткi змаршчакоў, i часцей спявала яна гуллiвыя песнi...

Трыццаць пяць год пражыла Ганна, усякi дзень жыцця быў доўгi, як год, а гады прайшлi неўзаметку. I нiяк не прыходзiла тое светлае, на што было ў Ганны так многа надзей. I з цягам часу, з кожным годам усё больш i больш гiнулi гэтыя надзеi. Цяпер яны з'яўлялiся ўжо рэдка калi, прыносiлi яны з сабой на момант радасць, а пасля так жа раптоўна гiнулi i пакiдалi пасля сябе надоўга тупое нездаваленне i смутак.

Ганна жыла пры брату.

Брат Аляксей быў сарваны цяжкаю працаю; часта, затаiўшы на твары пачуццё болю, ляжаў на палатках нiцма i маўчаў. А пасля, сярдзiты, упiкаў Ганну дармаедствам, а Ганна яго шкадавала - ведала злосць хворага чалавека. Не магла толькi гэтага самага Ганна дараваць братавай жонцы. I кожны дзень плакала Ганна. Кожны дзень плакала i братава жонка ад крыкаў Аляксея, кожны дзень у хаце была калатня.

Не падзеляць Аляксеевы дзецi чаго цi хто за абедам возьме большы кусок - з гэтага i пачынаецца. I столькi нагавораць, накрычаць, награзяць адзiн аднаму гэтыя людзi, што думаецца, што яны вялiкiя ўсе злачынцы, а яны толькi ахiлены нудою цёмнага жыцця.

I больш за ўсiх заўсёды плакала Ганна.

А Аляксей быў вечна надута-маўчлiвы - гэта хвароба i ўбогасць жыцця палажылi на яго гэты адзнак.

Праходзiлi днi. Усе яны былi вельмi падобныя адзiн на адзiн. I Ганна так, як i ўсе, хто жыў вакол яе, думала:

"Вось пражыву я гэты дзень, а там будзе другi, лепшы. Вось зраблю я гэтую працу, а там будзе другая, любiмая. Усё тое, што сягоння, - не настаяшчае, яно часовае, i яго трэба абы-як перажыць для таго, каб спаткаць тое лепшае, настаяшчае".

Гэта ўжо не была надзея, тая маладая надзея, якая была ў даўнейшыя гады, гэта было проста роўнае, нейкае тупое пачуццё не здаволенага жыццём чалавека.

Вакол, за працаю людзi далёка былi адзiн ад другога. А ў святыя днi выходзiлi яны на пыльную вулiцу. Тулiлiся к вымашчаным кастрыцаю прызбам. У нудных, доўгiх гаворках шукалi грахоў, недастачаў адзiн у аднаго. Усякi стараўся высмеяць за вочы другога. I нельга сказаць, каб гэта было са злосцi, - гэта проста было ад нейкай нуды жыцця...

III

Ездзiлi людзi на блiзкае поле канчаць апошнюю працу, а ў святыя днi больш яшчэ было доўгiх, калючых для другiх гаворак на гразкай вулiцы...

Ляжала ў Аляксея за хлявом куча падгнiўшага картаплянiку.

- Укiнь ты яго, Ганна, у свiнух, - сказаў вечарам Аляксей.

- Добра, - адказала Ганна, а пасля i забыла зрабiць гэта.

I назаўтра, у нядзелю, была з-за гэтага страшная калатня ў Аляксеевай хаце. Накiнуўся Аляксей з крыкам на Ганну, зноў пачаў упiкаць дармаедствам.

Злосцi ў Ганны не было, была толькi горкая крыўда. Сказала яна крыўднае слова Аляксею, а за Аляксея ўступiлася яго жонка, i тады пайшла Ганна з плачам з хаты. На парозе яна яшчэ раз азiрнулася са сваiм цяжкiм словам пакрыўджанай жанчыны.

- Ды i мая ж тут частка ёсць, i я ж тут таксама працую, а па-вашаму тут я як бы чужая? Я тут такая ж самая гаспадыня!..

Тады падбегла Аляксеева жонка i ўпiлiлася Ганне ў валасы. Ганна хацела баранiцца - з енкам падняла руку ўгору, ды падскочыў Аляксей i даў Ганне кулаком у плечы. I Ганна вырвалася i з плачам выбегла на вулiцу i пайшла па ёй, затулiўшыся вялiкаю хусткаю.

Было ў яе горка на душы, слёзы здаўлiвалi ёй горла. Жыццё здавалася непатрэбным, цяжкiм, i не хацелася жыць. Хацелася зрабiцца нiчым, не адчуваць нiчога, не бачыць гэтага жыцця.

I цi магла iначай думаць Ганна, калi ўсё жыццё для яе было ў гэтай вёсцы. Калi, апрача сваёй цёмнай хаты, нiколi нiчога яна не бачыла. Дзе магла дзецца яна?

На вулiцы былi людзi. Стаялi жанкi каля хат, сядзелi на прызбах.

- Ганна! - крычалi яны.

I Ганна скардзiлася iм, хацела выказаць iм сваё гора. Але не магла iм Ганна выказаць усяго, бо ў кожнай з гэтых жанок было нешта сваё, што мучыла яе толькi адну. Былi свае ўласныя сямейныя сваркi i непрыемнасцi. У кожнай з гэтых жанчын быў свой "гаспадар", якi не ведаў, як яму i дзе паказаць сваю сiлу, як бы паказацца спрытнейшым, лепшым, мацнейшым за другiх. Загэтым вось i чулiся часта па вёсцы жаночыя крыкi. I зноў жа гэта рабiлася не ад злосцi, а адтаго, што не ведаў чалавек, дзе i як паказаць сябе, як змянiць убогасць, гразную i нудную аднальковасць свайго жыцця.

I кожная жанчына ўваходзiла ў сябе са сваiм уласным горам.

Ганна прайшла ўсю вулiцу. Асенняе поле глянула на яе сваiм дзiкiм адзiноцтвам. I яшчэ больш нудным паказалася Ганне жыццё, такiм нудным i адзiнокiм, як гэтае пустое, падгнiўшае ржышча.

IV

У голых i пажоўклых кустах, на нiзкiм беразе рэчкi села Ганна, адна са сваiмi думкамi. Чуць вiдна была вёска на тым баку, за полем. I адтаго, што стрэхi яе былi такiмi чорнымi i мiзэрнымi, адтаго, што такiмi адзiнокiмi здавалiся яны сярод поля, пачалi патроху знiкаць у Ганны крыўдныя i горкiя пачуццi ад свайго жыцця, а сталi наплываць думкi. Гэтыя думкi былi цяжкiя i непрасветныя для яе, цёмнай вясковай жанчыны, якая нiчога нiколi не бачыла, апрача вось гэтага дзiкага поля ды гнiлых саламяных стрэх, нiчога не чула, апрача папрокаў ды мужычай лаянкi.

I думала Ганна:

"Вось тут i там, пад гэтымi стрэхамi, жывуць людзi. Жывуць яны ў цемнаце i ў гразi, i многiя з iх думаюць, што толькi i свету, што тут, пад гэтымi шэрымi стрэхамi. У сваiм жыццi гэтыя людзi як бы ненавiдзяць адзiн аднаго - у хатах вечныя сваркi i папрокi, i нават бойкi. I той, хто другога крыўдзiць, i той, каго крыўдзяць, не рады гэтаму, аднак гэта бывае. Для iх абодвух усё гэта здаецца горкiм, бо ў сваёй цемры i гразi гэтыя людзi як бы ў палоне знаходзяцца свайго жыцця".

I раптам стала шкада Ганне ўсiх гэтых людзей. Прапала свая ўласная крыўда, зусiм прапала, без следу. I брат Аляксей, якi пабiў нядаўна яе, стаў родным i блiзкiм. Стала невыразна шкада яго, хворага i ад гэтага сярдзiтага чалавека; хворага ад вечнай цяжкай працы, хворага ад жыцця, якое ад дзядоў i прадзедаў цягнецца для чалавека, вось тут, у гэтых шэрых палях, не як радасць, а як смутак.

I далей думала Ганна:

"Што ж рабiць тут такое, каб зжыць гэта ўсё? Што мне сказаць тым людзям, каб уразумелi яны, што гэта ўсё ад цемнаты ў iх, ад беднасцi, ад гразi, ад убогасцi жыцця?! А нешта трэба рабiць, цягнуць некуды гэтых людзей..."

I паволi перайшла Ганна па кладцы цераз рэчку i са сваiмi думкамi пайшла цiха па полi, у бок вёскi на тым баку. I ад думак нiчога не прыкмячала вакол сябе.

V

Ад вёскi гул разыходзiўся па полi - густы гул людскiх галасоў.

Ганна гэта чула, падыходзячы к вёсцы, i думала:

"Пэўна, б'юцца цi сварацца на вулiцы, а ўсе глядзяць з радасцю, што паглядзець ёсць на што".

I ўвайшла Ганна на вулiцу.

А там, на прызбе каля хаты i на зямлi, сядзяць людзi, сярод вулiцы грамадою стаяць. Многа народу - вёска ўся.

Падышла Ганна блiжэй.

I тут стала раптоўна цiха, а на прызбе стаяла ва ўвесь рост незнаёмая жанчына, адзетая ў сiнiм, падстрыжаная.

Усмiхалiся ядавiтымi ўхмылкамi бабы i мужчыны ў грамадзе, гледзячы на гэтую жанчыну. I чула Ганна ззаду галасы цiхiя:

- Бач, бач, пад'язджаць строiцца...

- Цiха, пачне зараз песеньку спяваць...

- Соладка спявае, ды горка слухаць...

- Што гэта тут? - запытала Ганна.

- Ды гэта з горада, ужо другi раз прыехала, лахудра гэтая; па вёсках строiцца аб'язджаць. Падгаварвае на нешта, - адказалi Ганне.

А другi голас прыбавiў:

- Усё ўбiвае ў голавы, што не гэтак, кажа, жыць трэба, як мы жывом... Тфу...