Былое, але не думы - Алесь Марціновіч

— Не хвалюйся, не хвалюйся, — запэўніў ён, нават не спрабуючы высветліць, адкуль у мне такая рэакцыя на пачутае ад яго прызнанне.

Каб ён не працягваў знаходзіцца ў невядомасці, я вырашыў усё ўдакладніць.

— Гэта нявеста лейтэнанта, які жыве ў гэтым жа пакоі, — сказаў я і яшчэ раз папрасіў: — Нікому ні слова, будзь мужчынам.

— Слова афіцэра, — адказаў ён.

Сваё слова ён стрымаў. Тым больш ніколі не кранаўся гэтай тэмы. Маўчаў, зразумела, і я. Нават тады, калі лейтэнант, чыя нявеста так паводзіла сябе, паранейшаму спрабаваў жартаваць з майго захаплення Белахвосцікавай. Так і хацелася паставіць яго на месца, але кожны раз я моўчкі даваў сабе клятву: не трэба, не трэба.

Потым ён паехаў у водпуск, у час якога і ажаніўся. А праз некаторы час ягоная маладая жонка прыехала да яго. Мы адзначылі гэты прыезд, я пазнаёміўся з ёю. Калі ў 1985 годзе ён, праўда, без сваё жонкі, знаходзіўся на экскурсіі ў Мінску — сам жыве ў Запаляр’і, заходзіў да мяне дамоў. Тады я жыў з жонкай і маленькім сынам на кватэры з агульнай кухняй. Жонка мая спецыяльна пайшла ў тэатр ці на канцэрт, каб не перашкаджаць нам пагаварыць. І мы шмат гаварылі. Успаміналі агульных знаёмых, я цікавіўся, як у яго сямейныя справы, прасіў перадаць ягонай жонцы прывітанне. А назаўтра зайшоў да яго ў гасцініцу «Мінск», дзе ён спыніўся з іншымі экскурсантамі, і мы доўга хадзілі па горадзе. Зазірнулі ва ўсе галоўныя кніжныя магазіны, бо ён, як і я, вялікі аматар кнігі. Я перапісваўся з ім да самага развалу Савецкага Саюза. Ён перадаваў мне прывітанні ад сваёй жонкі, я перадаваў прывітанні ёй.

Але пра Наталлю Белахвосцікаву. Надоечы трапіла мне ў рукі кніга «Вла­димир Наумов. Наталья Белохвостикова. В кадре», выдадзеная яшчэ ў 2000 годзе. Вядомы кінарэжысёр У. Навумаў — муж Белахвосцікавай. Кніга арыгінальная тым, што гэта рэдкі, магчыма, нават адзінкавы выпадак, калі ўспаміны двух людзей ідуць па чарзе, а некаторыя раздзелы напісаны сумесна.

Аднак перш чым знаёміцца з тэкстам, я ўважліва пазнаёміўся з ілюстрацыйным матэрыялам. Яго шмат, некалькі сшыткаў. Калі скласці разам, ці не пя­тая частка кнігі атрымаецца. Зразумела, у першую чаргу разглядаў тыя здымкі, на якіх Белахвосцікава. Быццам чакаў той сустрэчы, да якой імкнуўся праз гады. На жаль, сустрэча гэтая не апраўдала мае чаканні. Канечне, змешчана шмат цікавых здымкаў, прытым і рэдкіх, што сведчаць аб шматграннасці яе таленту, аб вялікай творчай працы. Толькі мне найбольш блізкія тыя нямногія з іх, якія вяртаюць у «мое далеко». Вяртаюць мне тую Белахвосцікаву, якая некалі так уразіла мне. Становяцца вяртаннем туды, куды звароту няма.

Няма звароту і ў тое, што перажываў у Драгічыне, калі спяшаўся ў другі канец калідора будынка, каб толькі пабачыць... Як не ўспомніць у сувязі з гэтым хрэстаматыйныя словы яшчэ аднаго класіка нашай літаратуры — Максіма Багдановіча: «Няма таго, што раньш было». У мяне ж па сутнасці нічога і ні было, хіба што, паўтараю, адно захапленне, якое хаваў у сабе. Не ведаю, ці яно засталося. А што памяць засталася, то магу сказаць пэўна. Іначай тое, пра што расказваю, не напісалася, не вынеслася б на чытацкі суд.

Мімаходзь не магу не зазначыць, наколькі карысна чытаць кнігі. Калі но­вая, праз некалькі дзясяткаў гадоў «сустрэча» з Белахвосцікавай, дзякуючы яе згадкам і ўспамінам яе мужа, абудзіўшы маю памяць, выклікала шчымлівую хвалю той нейкай незразумелай пяшчоты, якую ў больш чым сталым узросце наўрад ці можна адчуць так, як у маладыя гады — як бы прыемна гэта ні было, але такое вяртанне толькі ўспамін і не больш, то нядаўняе знаёмства з кнігай Мікаэла Тарывердзіева «Я про сто живу» дазволіла паставіць сябе ўпоравень з. Не, не з Тарывердзіевым.

Чытачам старэйшага пакалення няма неабходнасці нагадваць, хто такі Тарывердзіеў, тым не менш, ім не лішне абнавіць сваю памяць. Не кажучы, пра моладзь, якая нярэдка нічога апроч сучаснай, мякка кажучы, музыкі, ніякай іншай музыкі і не ведае. Тарывердзіеў жа — аўтар тэм і песень да такіх знакамітых мастацкіх фільмаў, як «Кароль-алень», «Сямнаццаць імгненняў вясны», «Іронія лёсу, ці з Лёгкай парай!».

За напісанне ўспамінаў Мікаэл Ляонавіч узяўся яшчэ ў сярэдзіне 90-х гадоў мінулага стагоддзя. На жаль, завяршыць іх не паспеў: 25 ліпеня 1996 года яго нестала. Завяршыла ягоныя мемуары і падрыхтавала іх да друку ўдава кампазітара. Іх і выпусціла выдавецтва «ЭКСМО» ў 2011 годдзе да 85-годдзя з дня нараджэння Тарывердзіева.

Кнігу «Я просто живу» чытаць адно задавальненне. Што ж, такім людзям, як Тарывердзіеў, ёсць што ўспомніць, бо ягонае жыццё было надта багатым і на падзеі, і на сустрэчы з цікавымі людзьмі, і на незвычайныя выпадкі. Адзін з іх звязаны са славутым кінарэжысёрам, народным артыстам СССР Эльдарам Разанавым. Сярод мастацкіх фільмаў, пастаўленых ім, як вядома, і ўжо згаданы «Іронія лёсу.» Пазнаёміўся ж Мікаэл Ляонавіч са сваім будучым сябрам у Доме творчасці ў Піцундзе.

Тыя, каму даводзілася адпачываць у гэтым Доме творчасці, не маглі не запомніць так званы «овощной стол», на якім у час абеду заўсёды стаялі вялізныя міскі з рознай гароднінай — буракамі, морквай, зелянінай, а то і проста з вінегрэтам. Бяры, колькі душа пажадае. І бралі. Асабліва тыя, хто ўсё гэта вельмі любіў.

Сярод такіх незвычайных гурманаў быў і Разанаў. У адным закавыка: трэба было пастаянна ўставаць са свайго месца, ісці да гэтага стала, каб накласці сабе порцыю, а потым вяртацца назад. Праз некалькі дзён падобныя хаджэнні туды-сюды Эльдару Аляксандравічу надакучылі. Выйсце ён знайшоў у тым, каб паставіць каля «овощного стола» крэсла. Седзячы на гэтым крэсле, ён накладваў у сваю талерачку колькі хацелася таго ж вінегрэту і спакойна ўсё з’ядаў. Зразумела, гэта рабілася навідавоку ўсёй залы.

«Ясное дело, — піша Тарывердзіеў, — что нашлись люди, у которых это вызвало негодование: «За путевку все платят одинаково, а едят по-разному». Для большинства же это стало темой для подначек, на которые Эльдар реа­гировал весело и очень изящно. Он стал уверять, что так он худеет, сидя на овощной диете. Хотя обед он свой съедал все равно».

На гароднінную дыету, як на якія-небудзь іншыя дыеты, я, на жаль, ніколі не садзіўся, хоць, канечне, трэба было б усё ж неяк паспрабаваць, бо ўрачы даўно настойваюць на гэтым, але ці то сілы волі, ці чагосьці іншага мне заўсёды нестае. А вось дзякуючы кнізе «Я просто живу» я нечакана знайшоў у асобе Разанава сабе саюзніка, таму што гэтаксама, як і ён, не аднойчы мог упэўніцца ў тым, якім вялікім разумнікам быў той, хто прыдумаў «овощной стол». Праўда, у гэтым я ўпэўніўся не ў Піцундзе, а ў Ялце, дзе таксама быў Дом творчасці, у які я неяк трапіў дзякуючы намаганням сваёй жонкі. Як не хацелася мне туды ехаць, давялося ўсё ж згадзіцца.

Калі што і абрадавала мяне па-сапраўднаму па прыездзе, дык гэты самы стол.

Не ведаю, у чым і прычына: дома асаблівых прысмакаў ніколі не шукаю і не купляю, а калі прыязджаю куды-небудзь, то пастаянна адчуваю сябе галодным. Найперш мне заўсёды нестае хлеба. У сталовай, канечне, куды прасцей: бяры яго, колькі хочаш. У рэстаране ж даводзіцца па некалькі разоў напамінаць афіцыянтцы, каб прынесла яшчэ. У нейкім Доме адпачынку пад Кастрамой, куды я трапіў некалі са сваёй будучай жонкай, увогуле цікавы выпадак.

Патрываўшы дзень-другі, я, зразумеў, што, калі не прыму рашучых мер для вырашэння хлебнай праблемы, буду галадаць да завяршэння тэрміну пуцёўкі. Паколькі афіцыянткі чамусьці пастаянна забывалі выканаць маю просьбу, шукаць праўду я накіраваўся на кухню. На шчасце, мяне там хутка зразумелі і прапанавалі аптымальнае выйсце са становішча, якое склалася. Мне паказалі месца, дзе заўсёды ляжаў нарэзаны хлеб, і я, ні ў кога не пытаючыся дазволу, пры неабходнасці ішоў туды і браў яго столькі, колькі лічыў патрэбным.

У Ялце, праўда, з хлебам праблем у мяне не ўзнікла. Яны проста не маглі з’явіцца. За нашым сталом сядзелі яшчэ дырэктар Літфонда Васіль Вільтоўскі з жонкай, з якімі мы разам і прыляцелі з Мінска. Непадалёку ж сталаваліся Дзмітрый Бугаёў і Павел Дзюбайла. Ва ўсіх іх, як хутка высветлілася, хлебныя апетыты ў параўнанні з маім, можна сказаць, нулявыя, таму ўсе яны, у тым ліку і мая жонка, пры неабходнасці дзяліліся хлебам са мной. Часам раніцой аддавалі мне і сваю манку ці якую-небудзь іншую кашу. Ні манкі, ні іншай кашы я не любіў і не люблю, але ж не адмаўляцца, калі да цябе са шчодрай душой. Затое ў час абеду для мяне пачыналася сапраўднае свята жывата.

Паколькі ў тамашнім Доме творчасці прапаноўваўся толькі вінегрэт, я набіраў яго столькі, колькі магла ўмясціць мая талерка. Часам мог зрабіць да стала і другі «рэйс». Чые-небудзь зацікаўленыя позіркі ў мой бок ніяк не маглі збіць мяне з выверанага маршруту. Тым больш, я не збіраўся прыслухоўвацца да таго, што гавораць за маёй спінай — канечне ж, такія ахвотнікі таксама знаходзіліся. Галоўнае, што абед з ліхвой перакрываў калорыі, якіх я не набіраў ранкам ці ў час вячэры. Адно толькі бянтэжыла: няўжо я толькі адзін такі, каму пастаянна нестае таго ж хлеба, вінегрэту.