Былое, але не думы - Алесь Марціновіч

Г адоў сорак з нечым назад крытык Т. «разрозился» ў мой адрас гнеўным артыкулам. І не ў якім-небудзь выданні, а ў самой «Литературной газете», што на той час з’яўлялася свайго роду заканадаўцам літаратурнай моды для ўсяго Савецкага Саюза. Дый змешчаны гэты артыкул быў на першай паласе. Атрымалася ледзь не «указующая» перадавіца кшталту «правдинской».

Гаварылася ж у гэтым матэрыяле пра тое, што, маўляў, «притчей во языцех» стала на Беларусі імя Алеся Марціновіча. У якім толькі выданні ні друкуецца, але, аказваецца, піша не так, як павінен пісаць па меркаванні яго, Т.

Адкуль растуць ногі, я здагадаўся адразу. Сапраўды, я шмат друкаваўся, друкуюся і, калі Бог дасць здароўя, буду друкавацца ў далейшым. Канечне ж, Т., які да ўсяго спрабаваў свае сілы і ў прозе, дорачы мне ўласны зборнік аповясцей і апавяданняў, разлічваў з майго боку на рэцэнзію. Таму і падпісаў гэтую кнігу мне як сябру. Недзе яна ў маёй бібліятэцы захоўваецца, бо кніг з аўтографамі ніколі не выкідваю, нават калі тыя, хто падпісваў іх, зрабілі мне штосьці непрыемнае. Я ж не апраўдаў сяброўскі давер Т. і рэцэнзію не напісаў. Таму і з’явілася гнеўная водпаведзь з ягонага боку.

Хлусіць не стану, што я, маўляў, да ўсяго гэтага паставіўся абыякава. Калі раніцой разгарнуў «Литературку», адразу стала не па сабе. Пабег у кабінет да галоўнага рэдактара, другога Ж. Той, на маё здзіўленне, паставіўся да ўсяго спакойна, запэўніўшы, што ў гэтым нічога страшнага. Я тады, праўда, з ім не пагадзіўся, але праз некалькі гадоў упэўніўся, наколькі мудрым чалавекам аказаўся Ж. Упэўніўся не дзе-небудзь, а на Усесаюзнай нарадзе маладых крытыкаў дзіцячай літаратуры.

Мяне, канешне, на яе ніхто не паслаў бы, бо ў СП БССР былі ў фаворы іншыя аўтары. Але, друкуючыся ў часопісе «Детская литература», я завочна пазнаёміўся з крытыкам, літаратуразнаўцам Уладзімірам Аляксандравым, які ў ім загадваў аддзелам, а да ўсяго з’яўляўся памочнікам Сяргея Міхалкова. Уладзімір Паўлавіч, калі пачалі праводзіцца нарады маладых крыткаў дзіцячай літаратуры, у склад удзельнікаў іх рэгулярна запісваў мяне. Слова ж Масквы на той час, зразумела, было законам для саюзных рэспублік. Так я пабываў на трох усесаюзных нарадах.

Здаецца, гэта было на першай з іх. Калі мы знаёміліся, то я, яшчэ ніяк не жадаючы забыць крыўду, нанесеную мне Т., прадстаўляўся прыкладна так:

— Алесь Марціновіч, якога разбілі ў «Литературной газете».

Назаўтра стала вялікай нечаканасцю, што на семінары мяне ведалі ці не ўсе, бо нехта дастаў той нумар «Литературки», і яна пайшла па руках. Людзям разумным няцяжка было зразумець, наколькі беспадстаўныя абвінавачанні ў мой адрас з боку Т. Атрымалася, што дзякуючы гэтай публікацыі, я стаў ледзь не героем семінара.

Пайсці да каханкі — застацца без пагонаў

А гэтая ж сітуацыя — з шэрагу тых, што патрапляюць пад вызначэнне: хочаш смейся — хочаш плач. Праўда, я да яе не маю ніякага дачынення. Дый то пераказваю з трэціх вуснаў. Пачуў гэтую гісторыю ад аднаго свайго сябра, а паведала яму пра нечаканую сітуацыю, у якой апынулася, яго сяброўка В. Жанчына маладая, незамужняя. Адна выхоўвала дачку. Прынамсі, маладой, незамужняй была на той час, калі ўсё адбылося.

Зразумела, што адзінокай жанчыне часам хочацца сустрэцца з мужчынам. З адзінокім ці жанатым — як атрымаецца. Прывабіў В. неяк адзін маёр. Жанаты, праўда, але такой бяды: не пад вянец жа збіралася ісці. Ваенныя ж, як спявае Маша Распуціна, «они необыкновенные». Наколькі той маёр быў «нео­быкновенный» гэта ведаць ужо самой спакусніцы. Адно можна пэўна сказаць: ваенных без пагонаў не бывае. Зразумела, што і маёры сярод іх выключэннем не з’яўляюцца. Навошта, кажаце, на пагоны звяртаць увагу? Бо акурат пагоны і надаюць пікантнасць гэтай сітуацыі.

Спачатку ж усё было лепш не прыдумаеш. Само сабой, зразумела, усё пачыналася са знаёмства. Пасля было знаходжанне агульнай мовы. Нарэшце, запрашэнне гэтага маёра ў госці. Далей у падрабязнасці ўнікаць не можам, бо справа гэтая — інтымная, а як казаў незабыўны Максім Багдановіч, чужую душу брыдка мацаць рукамі. Але свята — на тое і свята, каб калі-небудзь скончыцца. З чужым мужам яно, як вядома, заканчваецца куды хутчэй, чым таго хацелася б.

Трэба было маёру вяртацца дамоў. Да жонкі. Да дзяцей. Падышоў да вешалкі, дзе павесіў свой мундзір, а. Не, мундзір быў на месцы, але пільны маёр заўважыў тое, на што цывільны чалавек, магчыма, і не звярнуў бы ўвагу. Цывільнаму чалавеку, калі ён ідзе ад каханкі, важна толькі, каб ягоны пінжак быў на месцы. А ці ўсе гузікі — гэта рэч другарадная, бо ўсіх гузікаў магло не быць і тады, калі прыйшоў у госці. На такую дробязь цывільны чалавек ніколі не звяртае ўвагі. Іншая справа — чалавек ваенны. Нездарма Маша Распуціна спявае пра ваенных, што яны «люди необыкновенные»

Паглядзеў маёр уважліва на свой мундзір — гузікі на месцы. Гэта, канеч­не, добра, але на месцы павінны быць і пагоны. Пагонаў жа не было! Маёр так спалохаўся, што ледзь на нагах устаяў, мусіў да сцяны прыхінуцца. Як гэта няма пагонаў?! Без пагонаў і маёр — не маёр. І нават не салдат. Бо і ў салдата павінны быць пагоны. Для пэўнасці маёр рукой правёў па тым месцы, дзе павінны быць пагоны. Але іх не аказалася. Нібыта карова ў адну з кватэр у стольным Мінску неяк патрапіла і языком іх злізала.

Маёр сабраўся ўжо каханку сваё паклікаць, якая засталася ў спальні. Хацеў сказаць ёй, што так не жартуюць. Аднак толькі раскрыў ён рот, як у прыхожай з’явілася яе дачка. Што з ёю могуць быць праблемы, маёр здагадаўся яшчэ тады, калі ўпершыню аказаўся тут. Вельмі ж яна вяла сябе неяк непрадказальна. То магла падбегчы і, падскочыўшы, ухапіць яго за валасы. То нечакана кінуць нейкае абразлівае слова. Асаблівыя ж праблемы ўзнікалі, калі яе хацелі выправіць на некаторы час на вуліцу, каб застацца ўдваіх. Ніяк не хацела ісці. Гэтым разам, хоць і з цяжкасцю, усё ж увагаварылі паглядзець у суседнім пакоі тэлевізар. А магла б здагадацца, што лепш на вуліцу пайсці — як-ніяк, у шостым класе вучыцца.

— Ну што? — дачка каханкі паглядзела на маёра з пераможаным выглядам?

— Як што? — здзівіўся маёр, ён, вядома, адразу здагадаўся, што яна мае на ўвазе. — Гэта твая работа?

Дзяўчынка засмяялася:

— Пагончыкі цю-цю.

— Аддай, — сказаў маёр такім цвёрдым голасам, якім звычайна размаўляў са сваімі падначаленымі тады, калі тыя штосьці рабілі не так, як яму хацелася.

— Не аддам, — дачка В. заскакала на адной назе і тут жа ашаламіла яго сваёй дасведчанасцю: — А жоначцы што скажаш?

Маёр перш за ўсё і баяўся, што жонка заўважыць у яго адсутнасць пагонаў. Не позняга вяртання баяўся, а менавіта гэтага. Наконт вяртання можна схлусіць, што якое-небудзь ЧП у часці адбылося, а што адказаць на пытанне: «Любы, дзе твае пагоны?»

Раней маёру падабалася, што жонка не магла дачакацца ягонага вяртання са службы. Іначай, як любым, яго не называла. Цяпер жа ён яе ўзненавідзеў: «Лю-бы!» Спала б сабе, і ўсё ў парадку, у крайнім выпадку ёсць запасныя пагоны. А то атрымліваецца, што давядзецца неяк тлумачыць адсутнасць іх. Толькі якую прычыну прыдумаць? Не, трэба знаходзіць агульную мову з гэтай свавольніцай.

— Слухай, — маёр пастараўся быць як мага больш спакойным. — Ты ж дарослая.

У гэтым яна з маёрам згадзілася.

— Таму і ведаю, чаму ты ходзіш да мамы, — у яе вачах з’явіліся нездаровыя іскрынкі, — а я не хачу.

— Больш не буду, — вырвалася ў маёра. — Толькі аддай пагоны.

— Не аддам! — гучней адказала дзяўчынка і пабегла ў свой пакой.

На яе голас выглянула В.

— Што ў вас здарылася? — запыталася яна. — Я думала, што ты пайшоў.

— Глядзі, — ён паказаў на мундзір.

— Што я не бачыла мундзіра? — адказала В. раздражнёна, бо неаднойчы магла ўпэўніцца, колькі нерваў каштавалі ёй непрадказальныя паводзіны дачкі. Цяпер жа, аказваецца, яна нешта не паладзіла і з каханкам.

— З мундзірам усё ў парадку, — маёр стараўся быць спакойным, — але няма пагонаў.

В. адразу здагадалася, у чым прычына. Яна кінулася да дачкі:

— Аддай! — закрычала са злосцю і ўжо цішэй дадала: — Прашу, аддай пагоны.

Дачка, аднак, здавацца не збіралася.

— Не аддам, — адказала спакойна, але рашуча. — Не хачу, каб ён да нас хадзіў.

Ад пачутага жанчына зніякавела: толькі гэтага неставала. Маёр жа, як школьнік, які правініўся, прамовіў, шукаючы ў вачах дзяўчынкі спагаду:

— Не буду. Толькі аддай пагоны.

— Гэта — мужчынская размова, — узрадавалася шасцікласніца і выцягнула пагоны, што ляжалі пад пакрывалам на крэсле.

Нават не падзякаваўшы, маёр папрасіў каханку:

— Хутчэй прышый.

— Не ўмею, — адказала тая.

— Тады я сам, давай ніткі.

Ён дзейнічаў так упэўнена, што яму мог бы пазайздросіць любы, нават самы вопытны салдат. І гэта, нягледзячы на тое, што пагонаў маёр звычайна сам не прышываў. Прасіў каго-небудзь з тых жа салдат, толькі, зразумела, нядаўна прызваных на службу, бо дэмбелі на такое не ішлі. Ці, у крайнім выпадку, карыстаўся паслугай жонкі. Але страх перад ёю і прымусіў яго менавіта самому справіцца хутка.