Казкi (на белорусском языке) - Братья Гримм

Жонцы яго гэта таксама спадабалася. I змайстраваў iм кум-цясляр цялушачку, i выстругаў яе, як след; фарбаю пафарбаваў як i патрабавалася, ды зрабiў яшчэ так, што i галаву яна нахiляла, быццам пасвiцца.

Вось на другую ранiцу пагналi кароў у поле, а Мужычок паклiкаў да сябе пастуха i кажа:

- Бачыш, ёсць цяпер у мяне цялушачка, ды яна яшчэ малая, яе трэба несцi на руках.

Сказаў пастух:

- Што ж, добра, - узяў ён яе на рукi, вынес на пашу i паставiў на травiцу.

Цялушачка ўсё стаiць, быццам траву скубе, а пастух i гаворыць: "Хутка яна стане сама бегаць; глядзi, яна ўжо i есцi ўмее".

Вечарам сабраўся ён гнаць статак дамоў i кажа цялушцы:

- Калi можаш стаяць i ўжо ўмееш есцi як след, дык павiнна сама i хадзiць, - не стану я цягнуць цябе дамоў на руках.

А Мужычок стаiць ля варот, чакае сваю цялушачку. Вось гонiць пастух кароў па вёсцы, а цялушачкi i няма. Пытаецца Мужычок пра яе ў пастуха. А пастух адказвае:

- Яна на лузе ўсё пасвiцца ды пасвiцца, нiяк iсцi не хоча.

Тады Мужычок кажа:

- Як жа гэта так, ты павiнен быў скацiну да мяне прыгнаць.

I вярнулiся яны разам з пастухом на луг; але нехта цялушачку, вiдаць, украў, яны там яе не знайшлi. Вось пастух i гаворыць:

- Яна некуды забегла.

А Мужычок яму ў адказ:

- Як бы не так! - i павёў пастуха да старасты; а той i прысудзiў, што павiнен пастух за сваё нядбанне даць Мужычку заместа цялушачкi, якая прапала, карову.

Вось i атрымаў Мужычок са сваёю жонкаю карову, якую iм так даўно хацелася мець. Яны вельмi ўзрадавалiся, але корму ж у iх не было i карову iм не было чым кармiць, i вось давялося яе зарэзаць. Мяса яны засалiлi, i Мужычок пайшоў у горад, каб прадаць там шкуру, а на ўтаргаваныя грошы купiць сабе новую цялушачку. Праходзiў ён мiма млына; бачыць - сядзiць там крумкач са зламаным крылом. Пашкадаваў ён яго, узяў i загарнуў яго ў шкуру. Але надвор'е стала дрэнным, узняўся вецер, i дождж пачаў лiць, што з вядра, - далей iсцi было цяжка.

Ён вярнуўся на млын i папрасiў даць яму прытулак. Млынарыха была дома адна i гаворыць Мужычку:

- Што ж, кладзiся на салому, - i дала яму кавалак хлеба з сырам.

Мужычок паеў i лёг спаць, а шкуру паклаў каля сябе. Жанчына падумала: "Ён стамiўся i, напэўна, ужо спiць". А тут прыходзiць у госцi поп. Млынарыха сустрэла яго ласкава i кажа:

- Мужа майго зараз дома няма, давай разам перакусiм.

Мужычок стаў прыслухоўвацца, i, калi гаворка зайшла аб пачастунку, ён пакрыўдаваў, што давялося яму здавольвацца адным толькi хлебам ды сырам. А млынарыха прынесла ежу i наставiла ўсякай усячыны - i варанага, i смажанага, салату, пiрагi i вiно.

Толькi яны селi за стол i пачалi есцi, як нехта пагрукаўся ў дзверы. Млынарыха гаворыць:

- Ах, Божа мой, гэта, вiдаць, мой муж.

Хуценька сунула яна смажанiну ў печку, вiно - пад падушку, салату - на ложак, пiрагi - пад ложак, а папа ў шафу схавала, што ў сенцах стаяла. Затым адчынiла яна дзверы мужу i кажа:

- Дзякуй Богу, што ты вярнуўся! Вось ужо надвор'е, быццам канец свету настаў!

Пабачыў млынар Мужычка на саломе i пытаецца:

- А гэтаму чаго тут трэба?

- Ах, - адказала жонка, - ды вось небарака трапiў у буру i дождж, ну i папрасiўся пераначаваць. Дала я яму кавалак хлеба з сырам i дазволiла легчы на саломе.

Муж гаворыць:

- Няхай сабе спiць, толькi дай жа ты мне чаго-небудзь паесцi.

А жонка кажа:

- Няма ў мяне нiчога, акрамя хлеба ды сыру.

- Я i тым буду задаволены, - адказаў муж, - давай, хаця б, хлеба з сырам.

Зiрнуў ён на Мужычка i кажа:

- Гэй ты, iдзi ды паеш з намi яшчэ раз!

Мужычок не прымусiў сябе доўга прасiць, падняўся i стаў есцi. Пабачыў млынар, што ляжыць на зямлi каровiна шкура i ў яе крумкач загорнуты, вось ён i пытаецца:

- Што гэта ў цябе там такое?

А Мужычок i гаворыць:

- Ды там у мяне прадказальнiк схаваны.

- Можа, ён i мне што-небудзь прадкажа? - запытаўся млынар.

- Магчыма, - адказаў яму Мужычок, - але ён прадказвае толькi чатыры разы, а на пяты ўсё ў сабе хавае.

Млынара гэта зацiкавiла, i ён пачаў прасiць:

- Дык загадай ты яму што-небудзь прадказаць.

Прыцiснуў Мужычок крумкачову галаву, той адразу i крыкнуў i закаркаў: "кар-кар". Млынар спытаў:

- Ну, што ён сказаў?

Мужычок адказаў:

- Па-першае, сказаў ён, што вiно схавана пад падушкаю.

- Гэта было б нядрэнна! - ускрыкнуў млынар; пайшоў ён туды i знайшоў вiно.

- Ну, кажы далей! - сказаў млынар.

Мужычок прымусiў крумкача зноў закаркаць i сказаць.

- Па-другое, ён гаворыць, што смажанiна стаiць у печцы.

- Гэта было б дарэчы! - ускрыкнуў млынар; пайшоў ён туды i знайшоў смажанiну.

Мужычок прымусiў крумкача яшчэ прадказваць i абвясцiў:

- Па-трэцяе, ён гаворыць, што салата ляжыць на ложку.

- Гэта таксама было б нядрэнна! - ускрыкнуў млынар; пайшоў ён туды i знайшоў салату.

Яшчэ раз прыцiснуў Мужычок крумкача, ды так, што той запiшчэў i закаркаў. I абвясцiў Мужычок:

- А па-чацвёртае, сказаў ён, што пiрагi ляжаць пад ложкам.

- Гэта было б някепска! - ускрыкнуў млынар, палез пад ложак i знайшоў там пiрагi.

Селi яны абодва за стол, а млынарыха да смерцi перапалохалася, легла ў ложак i ўсе ключы пахавала. Схацелася млынару даведацца i пра пятае, а Мужычок кажа:

- Давай спачатку паядзiм усе чатыры, а пятае - яно будзе, бадай што, горшым.

Вось паелi яны, сталi таргавацца, колькi павiнен даць млынар за пятае прадказанне, i сыйшлiся яны на трохстах талерах. Вось прыцiснуў Мужычок яшчэ раз крумкачову галаву - той адразу i закаркаў на ўсё горла. Пытаецца млынар:

- Што ж ён сказаў?

А Мужычок адказвае:

- Ён сказаў, што ў шафе ў сенцах схаваўся чорт.

Млынар кажа:

- Ну, чорта трэба будзе адтуль выгнаць, - адчынiў дзверы ў сенцы, i вось давялося жонцы аддаць мужу ключ.

I Мужычок адчынiў шафу. I выскачыў стрымгалоў адтуль гэты самы поп. А млынар гаворыць:

- Бачыў я сваiмi вачамi чорнага чалавека - гэта i быў чорт.

Мужычок на другую ранiцу, толькi стала свiтаць, захапiў свае трыста талераў i дай бог ногi. Вярнуўся Мужычок дамоў i прывёў мала-памалу сваю гаспадарку ў парадак, пабудаваў сабе прыгожую хату, i сяляне сталi пра яго гаварыць:

- А Мужычок жа, напэўна, пабываў там, дзе падае дождж залаты i дзе грошы проста лапатамi грабуць.

I паклiкалi Мужычка да старасты, каб сказаў ён, адкуль у яго з'явiлася такое багацце. I адказаў ён:

- Быў я ў горадзе i прадаў каровiну шкуру за трыста талераў.

Пачулi гэта сяляне, схацелася i iм таксама атрымаць такiя ж грошы. Прыбеглi яны дамоў, усiх кароў сваiх пазарэзвалi, шкуры паздзiралi, каб прадаць iх у горадзе ды барыш узяць, як мага большы. А стараста i кажа:

- Мая работнiца няхай iдзе ў горад першая.

Прыйшла тая да купца ў горад, i даў ён ёй усяго тры талеры за шкуру; а калi з'явiлiся i iншыя, даў ён iм i таго менш i сказаў:

- Ды куды ж мне ўсе гэтыя шкуры i дзяваць ужо?

Раззлавалiся сяляне, што Мужычок iх гэтак спрытна падмануў, i вырашылi яму адпомсцiць: падалi скаргу старасту, што ўвёў ён iх, маўляў, у зман. I нi ў чым невiнаваты Мужычок быў адзiнагалосна асуджаны да пакарання смерцю; i павiнны былi яго спусцiць у прадзiраўленай бочцы ў рэчку.

Прывялi Мужычка i паклiкалi папа, каб прачытаў ён па iм памiнальную. А ўсiм астатнiм загадана было разысцiся. Як пабачыў Мужычок папа, пазнаў у iм таго самага, што быў у гасцях у млынарыхi. Вось i кажа ён яму:

- Я вызвалiў вас з шафы, а вы вызвальце мяне з бочкi.

А якраз на той час пастух гнаў авечак, а пра таго пастуха ён ведаў, што даўно яму хацелася стаць старастам. I вось закрычаў ён на ўсё горла:

- Не, я не згодны! Нават калi б увесь свет таго пажадаў, дык i тады б я не пагадзiўся.

Пачуў гэта пастух, падышоў i пытаецца:

- Што з табою? На што ты не пагаджаешся?

А Мужычок адказвае:

- Ды вось хочуць яны зрабiць мяне старастам, калi сяду я ў гэтую бочку, але я не згодны.

Тады пастух i гаворыць:

- Калi толькi гэта i патрэбна, каб стаць старастам, я зараз сяду ў бочку.

А Мужычок кажа:

- Калi згодны ты сесцi, дык i старастам будзеш.

Пастух пагадзiўся, сеў у бочку, i Мужычок донца ў бочцы забiў, а сам падышоў да статку i пагнаў яго замест пастуха. А поп пайшоў да сваiх прыхаджанiнаў i сказаў, што памiнальную ён ужо прачытаў. I прыйшлi сяляне i скацiлi бочку ў рэчку. Толькi пачала бочка кацiцца, а пастух з яе як закрычыць:

- Так, я ахвотна старастам буду!

Падумалi яны, што гэта крычыць Мужычок, i кажуць:

- I мы думаем тое ж самае; але ты спачатку агледзься, што робiцца там, унiзе, - i скацiлi яны бочку ў рэчку.

Сталi затым сяляне па хатах разыходзiцца; прыйшлi ў вёску, бачаць - i Мужычок таксама вяртаецца, гонiць статак авечак, бы нiчога i не было. Здзiвiлiся сяляне i пытаюцца:

- Мужычок, адкуль гэта ты ўзяўся? Хiба што ты з вады вылез?

- Ну так, - адказаў iм Мужычок, - я спусцiўся глыбока-глыбока i трапiў на самае дно; выбiў з бочкi донца, вылез, а там унiзе такiя цудоўныя лугi, i пасвiцца на iх шмат ягнят, - вось i ўзяў я сабе цэлы статак.

Пытаюцца сяляне:

- А цi многа яшчэ iх там засталося?

- О, многа! - адказаў Мужычок. - Куды болей, чым вам трэба.