Вяртаньне ў Тутэйшыя (на белорусском языке) - Алесь Аркуш

Памятаю, перад тым, як мяне пачалi разглядаць, Глёбус сказаў: "Ня бойся, сядай побач, калi што - абаронiм". Я сеў на вольнае крэсла поруч зь iм. Больш за ўсё мне дасталося за мiнiмалiстычные вэрлiбры, маўляў, яны не паэтычныя гэта сухая канстатацыя рэчаiснасьцi, без "мастацкай апрацоўкi". Як i абяцаў, Глёбус пачаў баранiць, ваяўнiча паглядаючы на апанэнтаў з-пад насупленага брыва. Падтрымаў i Кавалёў. Абмеркаваньне скончылася неяк вяла й пасьпешлiва.

На паседжаньнi прагучала абвестка, што сябрам ТМЛ трэба падрыхтаваць адмысловыя тэчкi з дакумэнтамi: заява, анкета i г.д. Усё як у СП.

На паседжаньнi 22 траўня я здаў сваю тэчку. Ня памятаю хто, цi не Янушкевiч, зрабiў спавешчаньне на тэму гiсторыi адраджэньня: "Наша Нiва", браты Луцкевiчы, Жылуновiч, 20-я гады, рэпрэсii, гулаг. Адкрыцьцё Курапатаў было наперадзе. У гэты дзень разглядалi апавяданьнi Андрэя Федарэнкi. Федарэнку падтрымлiваў Сыс, Глёбус скрытыкаваў хлопца ўшчэнт.

Апошнi раз я прысутнiчаў на паседжаньнi ТМЛ 29 траўня. Разглядалi апавяданьне Глёбуса, вершы Людкi Сiльновай i хоку Мiраслава Шайбака. Чамусьцi я "незалюбiў" Мiрыкавы трохрадкоўi, i сказаў, што не ўяўляю паэтычны зборнiк толькi з хоку, маўляў, гэта будзе аднастайна й сумна.

Вось тагачасныя мае развагi, выкладзеныя ў лiсьце да Галубовiча за 30.05.87: "29 траўня было апошняе паседжаньне Таварыства перад летнiмi вакацыямi. Пасьля яго багата набегла думак - i ўсе як хмары.

Непакоiць ваяўнiчасьць, зь якой прапiхваюць сваю "гарадзкую хвалю" Глёбус i К°. Я прыхiльна да яго стаўлюся - i як да творцы, i як да чалавека. Але ўзьнiкае небясьпека... Няхай сабе працавалi ў гэтай хвалi Глёбус, Сьцяпан ды Клiмковiч. А то зьбiраецца "гайня". Моладзь - як матылькi. Бо рэкляма ў iх гучная i нават (паўтаруся) ваяўнiчая.

Я прадбачу, што хутка будзе багата гвалту наконт усяго гэтага ў крытыцы. А гэта зноў рэкляма.

Я супраць "групаўшчыны" - аднак нiчога не застаецца, як уздымаць iншую "хвалю". Гэта будзе ня цяжка - яна ўжо iснуе (Мiнкiн, Сыс, Сокалаў...) Толькi яе неяк трэба абгрунтаваць тэарэтычна - як у "г.х." Ад гэтага залежыць (магчыма, я перабольшваю) далейшае разьвiцьцё беларускай лiтаратуры.

Аднак нiякiх боек. Нават падтрымаць адна адну. Сумленнае спаборнiцтва. Час разьбярэцца..."

Гэты мой юначы, наiўны лiст, пасьля прачытаньня яго сёньняшнiмi вачыма, зьдзiвiў мяне неверагодна. Атрымлiваецца, ужо тады я думаў пра Таварыства Вольных Лiтаратараў. Дзiўна тое, што менавiта Галубовiч, атрымальнiк гэтага лiста, напiсаў у часопiсе "Крынiца", што ТВЛ паўстала з-за крыўды Аркуша, якога не прынялi ў СП.

Сьмерць "Тутэйшых" iмклiва наблiжалася. Сама форма дзейнасьцi лiтаб'яднаньня сябе вычарпала. Ну, абмеркавалi творчасьць усiх сваiх сяброў. А што далей? Далей было два варыянты: або пачаць змагацца са старэйшымi пiсьменьнiкамi за часопiсную "плошчу" i пазыцыi ў тэмпляне выдавецтва "Мастацкая лiтаратура", або заняцца палiтыкай. Па гэтым пытаньнi зноў адбыўся раскол: частка пачала ствараць "кантору" - з сакратарамi, намесьнiкамi i намесьнiкамi намесьнiкаў, другая частка, разам з чальцамi "Талакi", пайшла на мiтынгi. Любая "кантора" павiнна мець свой статут. Вось радкi з праекту "Статута Таварыства Маладых Лiтаратараў": "Таварыства ўтворана з iнiцыятывы маладых творцаў у адпаведнасьцi з пастановаю ЦК КПСС "Аб рабоце з творчай моладзьдзю" i дзейнiчае пры Саюзе пiсьменьнiкаў БССР, каардынуючы сваю дзейнасьць з адпаведнымi ворганамi СП. (...) Таварыства мае права рэкамэндаваць сваiх членаў для ўступленьня ў Саюз пiсьменьнiкаў БССР i iхнiя кнiгi для выданьня. (...) Правадзейным членам Таварыства (з правам вырашальнага голасу) можа быць любы, хто мае ня меньш за 2 лiтаратурныя публiкацыi ў рэспублiканскiм друку. (...) Прыём у члены ТМЛ праводзiцца Радай ТМЛ на падставе пiсьмовае заявы. Апроч заявы аўтар прадстаўляе Радзе публiкацыi або рукапiсы лiтаратурных твораў. Пытаньне аб прыёме ў ТМЛ вырашаецца Радай у адкрытым галасаваньнi. Члены ТМЛ атрымлiваюць членскiя бiлеты. (...) Члены ТМЛ могуць быць выключаны з Таварыства рашэньнем Рады ТМЛ. Падставай для выключэньня ёсць дзейнасьць або ўчынкi, несумяшчальныя з прынцыпамi i задачамi, сфармуляванымi ў Статуце ТМЛ. (...) У пэрыяд памiж зьездамi кiраўнiцтва Таварыствам належыць Радзе Таварыства маладых лiтаратараў". Ня ведаю, хто аўтар гэтага дакумэнта, але пра "Тутэйшых" у iм ужо нi слова.

Другая частка "Тутэйшых" занялася палiтыкай. А якая палiтыка без партыйнага друку?! З гэтае нагоды быў заснаваны бюлетэнь "Кантроль". Калi верыць зьвесткам з кнiгi "Пазацэнзурны пэрыядычны друк Беларусi (1971-1990)" (Менск, БГАКЦ, 1998), выдавалi пэрыёдык Сяргей Дубавец i Алесь Бяляцкi. Першы нумар "Кантроля" (выйшаў прыканцы 1988 г.) пачынаецца вялiкiм артыкулам "Дзяды былi за намi", у якiм падрабязна апавядаецца пра ўсе акалiчнасьцi, зьвязаныя са славутымi Дзядамi 30 кастрычнiка 1988 г., якiя былi жорстка разагнаныя менскай мiлiцыяй. Як сьведчыць бюлетэнь, Дзяды-88 ад пачатку рыхтавалiся "Тутэйшымi". Заяўку ў Цэнтральны райвыканкам Менску падавалi Алесь Бяляцкi i Анатоль Сыс. Дазволу апазыцыянэры на правядзеньне Дня памяцi продкаў не атрымалi. Вось як ананiмны аўтар артыкулу апiсвае тыя падзеi: "Яшчэ да пачатку Дзядоў пачаўся "хапун". Людзi ў цывiльным тыцкалi пальцам у мастакоў М.Купаву i А.Марачкiна. Была спроба затрымаць старшыню Мартыралёгу Беларусi З.Пазьняка. Ратуючы яго, "заляцелi" адразу аж трое "Тутэйшых": В.Мартыненка, А.Дэбiш, А.Бяляцкi. Iх забралi, затое Пазьняка народ адбiў. А.Бяляцкага "апрацавалi" сьлезацечным газам з 10 сантымэтраў аэразолем проста ў вочы. Ужо на Курапатах, куды дабралася некалькi групаў, правёў Дзяды тутэйшавец I.Бабкоў, пасьля чаго яго таксама пасадзiлi ў машыну. А.Сыс вырваўся з-пад кантролю i прыбег з працы, калi ўсе ўжо разыходзiлiся. Астатнiя "Тутэйшыя" хадзiлi, рассыпаныя мiж народу. Бачылi, як у прастору памiж мiлiцыянтамi i народам нехта кiнуў плястмасавую цацку-аўтамат: "Страляйце!" Бачылi, як курсанты, счапiўшыся i цiснучы людзей, бiлi дзяўчынак чаравiкамi па лытках, а тыя крычалi. Бачылi, як у ланцугу з плястыкавымi шчытамi i каскамi нехта пасклiзнуўся i чалавек пяць, як дамiно, павалiлiся адзiн на аднога. Скандавалi разам з народам: "Ван-дэ-я! Ста-лi-нi-сты!" (...)

Тых жа, каго затрымалi, павезьлi ў мiлiцыю, склалi пратаколы. Бяляцкаму напiсалi: "Выкрикивал антисоветские лозунги". Потым зразумелi, што перабралi, пратакол перапiсаўся, i зноў пад подпiсам сьведкаў пайшла стандартная фармулёўка: "Участие в митинге", за якую Бяляцкi атрымаў у судзе 200 рублёў кары. Пакаралi i I.Бабкова. Судзьдзя Менскага раёну Мышкавец павучаў яго, што ён ня мае права меркаваць пра Сталiна, а калi даведаўся, што I.Бабкоў антысталiнiст, уляпiў яму ўсе 200 р."

Ёсьць у "Кантроле No1" i пра лiтаратуру: "Таварыства маладых лiтаратараў "Тутэйшыя" зьвярнулiся да ЦК ЛКСМ Беларусi i Саюза Пiсьменьнiкаў Беларусi з заявай наступнага зьместу:

"15 мая 1988 года на гадавой нарадзе Таварыства маладых лiтаратараў пры СП БССР мы - "Тутэйшыя" - прыйшлi да высновы, што нам патрэбны яшчэ адзiн - свой - маладзёвы лiтаратурна-публiцыстычны часопiс. Чаму? Бо часопiс "Маладосьць", ворган ЦК ЛКСМБ i Саюза Пiсьменьнiкаў БССР разьлiчаны пераважна на 30-40-гадовых. Збольшага, там друкуюцца людзi сярэдняга веку з поглядамi i псыхалёгiяй свайго пакаленьня".

Пра гадавую нараду "Тутэйшых" гутарка будзе iсьцi нiжэй. Зараз працытуем яшчэ адно цiкавае паведамленьне з жыцьця тутэйшаўцаў: "Яшчэ ўвесну сябры "Тутэйшых" А.Сыс, А.Мiнкiн, А.Глобус былi рэкамэндаваныя ў Саюз Пiсьменьнiкаў Беларусi. Усе трое пасьпяхова прайшлi абмеркаваньне на сэкцыi паэзii СП. 17 лiстапада адбылося тайнае галасаваньне прыймовае камiсii. Пераадолеў гэты бар'ер толькi А.Сыс. "Тутэйшыя" зьвярнулiся ў Прэзыдыюм СП з прапановаю перагледзець вырак камiсii. Пра кампэтэнтнасьць цяперашняга яе складу гаворыць тое, што ў СП разам з Сысам трапiлi З.Марозаў, А.Камароўскi, К.Жук. Знаёмая пазыцыя апаратнага чыноўнiка - новы работнiк не павiнен быць больш здольным i разумным, чым я, бо iнакш ён можа адцiснуць мяне ад карыта. I вось, у асобе Марозава, Камароўскага i Жука прыходзiць у лiтаратуру ня заўтрашнi, а ўчорашнi яе дзень". Такiм чынам, у СП падалiся амаль усе лiдэры "Тутэйшых". Iм Таварыства маладых лiтаратараў ужо не было патрэбнае. СП заставаўся адзiным легiтымным шляхам у вялiкую лiтаратуру. Альтэрнатыўны шлях нават не разглядаўся.

Бюлетэнь "Кантроль No2" (1.89) атрымаўся зусiм не цiкавым. Нумар сьведчыў аб хуткiм заняпадзе Таварыства. "У канцы сьнежня прайшла вечарына "Тутэйшых" на фiлфаку БДУ. Слабая арганiзацыя яе прывяла да сумнай колькаснай раўнавагi тых, хто выступаў, i тых, хто слухаў". Аднак "Тутэйшыя" працягвалi змагацца з "прыкарытнiкамi". Хто гэта такiя, тлумачылася наступным чынам: "ПРЫКАРЫТНIКI. Так назвала лiтаратурная моладзь банду лiтаратурных дыназаўраў, акапаўшыхся ў Саюзе Пiсьменьнiкаў БССР, якiя памагалi калянiзатарам душыць Беларускую культуру i нiшчыць Беларускую мову, ды галасiлi ў сваiх творах нiбы пра "росквiт" гэтай забiванай культуры, ды вясёлае жыцьцё падняволенага народу пад управай Крамлёўскiх стаўленiкаў. Мiхаiл Мiнскi (пражывае ў СССР) апавядае аб тым, як жыў адзiн з гэтых верных слугаў панявольнiка - "беларускi пiсьменьнiк" Пятрусь Броўка: "Дом быў стараветны, з высачэзнымi столямi, з мармуровымi сходамi... На першым паверсе быў дзiцячы садок, другi паверх займаў вялiкi паэт Пятрусь Броўка, на трэцiм паверсе жыў акадэмiк Мацэпура, а апошнi займаў архiтэктар i прафэсар Чантурыя... Кожнаму прыпадала па паверху, пакояў гэтак на 10-12... Стукаю да Петруся Броўкi. Адчынiла мне пакаёўка з чэпчыкам на валасах i павяла да памяшканьня. На ўсiм шляху тоўстыя кiлiмы, гэткiя хiба да рэвалюцыi тут ляжалi. Прывяла да вiтальнага пакою i пасадзiла ў крэсла... У дзiцячым садку скардзiлiся: яны ня могуць праводзiць музычную гадзiну, таму што паэт Броўка думае сваю вялiкую думу i не дазваляе пяяць i граць на пiянiне, таму што музыка адганяе ягоную музу... Броўка меў i некалькi дачаў, аўтар апiсвае ягоныя ходаньнi, каб адстаяць свае дачы, калi адну ў яго хацелi забраць. Так выглядалi i выглядаюць гэтыя так званыя "народныя паэты", верныя паслугачы Маскоўскага рэжыму. За верную працу калянiзатар умее шчодра плацiць!" Кватэры, дачы й ганарары "прыкарытнiкаў" не давалi спакою тутэйшаўцам. Але на iх долю гэтых шчадротаў ужо не хапiла. Як "чорная хмара", насоўвалiся часы "перабудовы".