Блакит - Неизвестно

– А мо лепш у Акадэмію грамадскіх навук? Кандыдатам навук вернешся. Пачакай, вось нам дадуць разнарадку на наступны год...

Гэта было, канешне, заманліва, але да навуковай работы я не адчуваў у сабе ні талентаў, ні жаданьня. Апроч таго, пры той жа, як і ў ВПШ, працэдуры залічэньня тут трэба было здаваць экзамен па навуковаму камунізму і залік па замежнай мове, а пры маіх пазнаньнях у нямецкай зусім рэальна загудзець пад фанфары, а потым сораму не абярэшся. І вучыцца там ня два, а тры гады, а потым... Акадэмію некалі стваралі для падрыхтоўкі тэарэтычных кадраў партыі, але з цягам часу стала не зусім зразумела: а навошта столькі тэарэтыкаў, калі разьвіцьцё тэорыі марксізму-ленінізму – абсалютная прэрагатыва палітбюро ў асобе генеральнага сакратара? І падрыхтаваныя Акадэміяй тэарэтыкі часьцей за ўсё апыналіся ў лектарскіх групах партыйных камітэтаў, выкладчыкамі ў рэгія­нальных партшколах, на кафедрах грамадскіх навук універсітэтаў ды інстытутаў. Я і ўявіць сябе ня мог у ролі выкладчыка, гэта было не маё, маё прызваньне – практыка, практычная журналістыка... Мікуловіч і тут паставіўся з разуменьнем, загадкава ўсьміхнуўся і як пра вырашанае сказаў:

– Што ж, практыка дык практыка...

Атрымаўшы згоду першага сакратара, махавік па ўзгадненьні маёй кандыдатуры ў інстанцыях, афармленьні патрэбных дакументаў закруціўся. Вобласьць мела разнарадку на двух чалавек, і разам са мной ехаў сакратар Ваўкавыскага райкаму партыі Яўген Рабко, які нядаўна быў сакратаром абкаму камсамолу па ідэалогіі і, натуральна, мы ня раз сутыкаліся па службовых справах.

У ліпені нас паклікалі ў Маскву для праходжаньня медкамісіі і субяседаваньня ў ЦК КПСС. Запомнілася, што стаяла неймаверная гарачыня, у Падмаскоўі гарэлі тарфянікі, і горад быў зацягнуты едкім, удушлівым смогам, ад якога быў паратунак, хіба, толькі пад зямлёй у метро. Пасялілі нас па двое ў інтэрнаце, і ледзь ці ня тыдзень з ранку да вечара здавалі розныя аналізы, хадзілі па ўрачах. На здароўе ніхто ня скардзіўся і прыдзірлівыя медыкі рэдка ў каго знаходзілі нейкія адхіленьні ад нормы. А потым групамі па чалавек трыццаць з інтэрвалам у дзьве гадзіны арганізавана езьдзілі ў новы прыземісты корпус ЦК КПСС трохі на задворках, дзе разьмяшчаўся аддзел аргпартработы. Да таго ў сьвятая сьвятых – ЦК КПСС я быў толькі раз, падчас нейкага семінару, калі сазваніўся і наведаў нашых гарадзенцаў Грышкевіча і Русаковіча, якія заказалі для мяне пропуск. Корпус аддзелу прапаганды вокнамі выходзіў на неймаверна шумную Старую плошчу, і я быў страшэнна зьдзіўлены, уражаны ўмовамі, у якіх працуюць работнікі гэтакай саліднай установы – па два-тры чалавекі ў цесных кабінеціках, дзе і нармальных сталоў не паставіш. Нават праз шчыльна зачыненыя вокны чуўся такі вулічны гул, што цяжка было гаварыць нармальным голасам. Духацішча – не прадыхнуць, а ўсе – у чорных пінжаках і белых нейлонавых кашулях пры абавязковых гальштуках, як таго патрабаваў этыкет.

Тут, у новым корпусе, куды нас прапусьцілі строга праверыўшы дакументы і зьверыўшы са сьпісам, цішыню парушаў толькі лёгенькі пошум кандыцыянераў. Яны стваралі прыемную прахалоду, дазвалялі аддыхацца ўволю ад едкага паху гарэлых тарфянікаў, які то трохі радзеў ад набеглага ветрыку, то зноўку згушчаўся. На дзіва, і тут, у новым сучасным корпусе, усё было абстаўлена сьціпла, строга, без аніякай раскошы. У кабінет да намесьніка загадчыка аддзелу Пятровічава, які курыраваў падрыхтоўку і павышэньне кваліфікацыі партыйных кадраў і, як папярэдзілі, зьяўляўся кіраўніком аўтарскага калектыву адзінага капітальнага падручніка “Партийное строительство”, які нам патрэбна будзе штудзіраваць з алоўкам у руках, нас прапускалі згодна алфавітнага сьпісу па тры чалавекі адразу: з адным гутарылі, двое сядзелі напагатове, арыентуючыся, што і як адказваць, каб не зацягваць час. Мне выпала ісьці, здаецца, у другой ці трэцяй тройцы ў кампаніі ўзьбека і ўзьбечкі. У тарцы доўгага стала сядзеў, як можна было здагадацца, сам Пятровічаў – стары, стамлёны з выгляду, лысаваты чалавек сярэдняй камплекцыі, а паабапал зьлева і справа сем-восем гэтаксама немаладых людзей. Той, чыё прозьвішча называў Пятровічаў, уставаў і пераходзіў у другі тарэц стала і з ім пасьля зачытаньня асноўных дадзеных з даведкі-аб’ектыўкі пачыналася кароткая, у тэмпе, гаворка, якую наўрад ці можна назваць чыста фармальнай. Прысутныя, але часьцей за ўсё сам гаспадар кабінету, задавалі даволі істотныя пытаньні, нешта ўдакладнялі, нечым цікавіліся. У мяне запыталі пра ідэалагічную абстаноўку ў прыгранічнай вобласьці, кантакты, якія маем з польскімі таварышамі, і па ўсім відаць, засталіся задаволенымі маім адказам. Пятровічаў запытаў, як глядзіць мая сям’я на ад’езд у Маскву, на тым гаворка і закончылася. Узьбеку гэтаксама задалі нейкае пытаньне пра абстаноўку ў раёне, ніколечкі не зьдзівіліся, пачуўшы, што ў таго дванаццаць дзяцей. А калі ўзьбечка адказала, што ў яе толькі двое, зьдзіўлена пераглянуліся, а яна з дзёрз­касьцю ў голасе ўдакладніла:

– А ў мяне муж – рускі!..

На строгім зямлістым твары Пятровічава прамільгнула нешта накшталт усьмешачкі, і ён пасьпешна абвясьціў, што ўсе трое мы будзем рэкамендаваны да залічэньня слухачамі Вышэйшай партыйнай школы.

Рабкова чарга падышла толькі праз дзень, і я чакаў яго, каб ехаць разам дадому. Білеты на гарадзенскі цягнік без усялякіх клопатаў і чэргаў набылі ў касах ЦК, куды нам выдалі квіткі-пропускі.

У канцы ліпеня зьявілася пастанова Сакратарыяту ЦК КПСС аб маім з Рабко залічэньні слухачамі Вышэйшай партыйнай школы, і на пачатку жніўня я разам з жонкай і сынам добра адпачылі, нарыбачыліся ўволю ў доме адпачынку “Рось” пад Ваўкавыскам пад апекай Жэні Рабко і ягонай жонкі Люсі.

Провады мяне ў Маскву арганізавалі ўсім аддзелам, дзе рэй вёў, канешне ж, Аляксей Саўчык, па сьлядах якога я накіроўваўся ў Мітронаўскую слабаду, а ён з новенькім дыпломам адтуль займаў вызваленую мною пасаду. Набыў два білеты на ніжнія месцы ў адным купэ, на адзін з якіх у Мастах падсеў Жэня Рабко, і мы ці не да самай Масквы правялі за шахматнай дошкай...

На жаль, пасяліцца разам ня выпала – да прыезду кожнаму было ўжо вызначанае месца ў адным з трох інтэрнатаў. Некага сялілі з замежнікамі, калі ад тых была на тое просьба, каб ім дасканалей авалодаць рускай мовай. Часьцей за ўсё прасілі немцы, зрэдку – венгры, астатнія ж больш трымаліся сваіх землякоў. З народна-дэмакратаў чамусьці не было румынаў, югаславаў і, натуральна, кітайцаў, албанцаў і паўночнакарэйцаў, чые кампартыі ўпалі ў раскольніцка-рэвізіянісцкі грэх. Затое балгары і манголы, якія, як правіла, добра валодалі рускай мовай, вучыліся нароўні з намі два, а ня тры гады, як усе астатнія “народна-дэмакраты”. Але ў адрозьненьне ад нас іхняе пажаданьне задавальнялі ўжо на першым курсе, і сяліліся балгары і манголы пераважна па-зямляцку. Нашых жа на першым курсе стараліся як мага больш перамяшаць па інтэрнацыянальным прынцыпе. Вельмі рэдка першакурсьнікі траплялі да другакурсьнікаў – вядома ж, у іх зусім іншыя вучэбныя праграмы, іншыя інтарэсы. Былі, праўда, і выключэньні, пад якое мабыць на шчасьце патрапіў і я: кватэрны аддзел зьвёў мяне на шостым паверсе трэцяга корпусу з другакурсьнікам Аляксеем Бражнікам, былым другім сакратаром Серафімовічскага райкаму партыі, валжанінам, які паходзіў з этнічных беларусаў. Ён сам папрасіў падсяліць каго-небудзь з беларусаў-першакурсьнікаў. Во так мы і сышліся з добрым, шчырым, шырокай адкрытай душы чалавекам, адразу ж здружыліся, а праз нас павязаліся прыязнымі стасункамі ягоныя волгаградскія і мае беларускія сябры-таварышы. Ці то гэта быў на нейкім астральным узроўні этнічны покліч, ці проста роднасьць душ і характараў, але без усялякага перабольшаньня пражылі мы год, як родныя браты, а потым яшчэ доўга трымалі перапіску, аж пакуль абодвух не адолелі і розныя свае клопаты і, мусіць, як гэта амаль заўсёды бывае, ненадзейная нітачка студэнскай дружбы ў рэшце рэшт неўпрыкмет згубілася, абарвалася, пакінуўшы прыемныя, настальгічна-незваротныя згадкі і ўспаміны. Аляксей навучыў і мяне, і ўсіх маіх хлопцаў-першакурсьнікаў ведаць толк у піве, адчуваць розьніцу паміж мёртвым бутэлькавым і жывым, духмяным разьліўным, чаму спрыялі вяленыя чахоні – востраносыя, вузкацелыя, трохі падобныя на шчупакоў адна ў адну рыбіны, што аж прасьвечваліся наскрозь, а па смаку ім проста не было роўні. Гэты ў Маскве тады дэфіцыт з дэфіцытаў прывозіў Аляксей у кожную сваю паездку дадому, а ў дадатак пры любой аказіі ў Маскву з Серафімовіча перадавалі яму рыбныя пасылкі, часам па кілаграмаў дзесяць – там быў магутны рыбзавод, а ў кампанейскага Аляксея мелася шмат сяброў-таварышаў... У нас з ім неяк адразу павялося жыць у пакоі камунай, нічога не дзяліць на маё – тваё, і гэтай смакатой кожны з нас карыстаўся і распараджаўся, як хацеў...

Заняткі пачаліся 1 верасьня агульным сходам у Ленінскай аўдыторыі з віншаваньня, знаёмства з рэктарам, прарэктарамі, сакратаром парткама, прафсаюзным лідэрам, найбольш імянітымі выкладчыкамі, як легенда ВПШ Фёдар Крэтаў, які сустракаўся з самім Леніным, кароткага расповяду пра гісторыю, традыцыі і парадкі ў вышэйшай партыйнай навучальнай установе. А затым разышліся па вучэбных групах, сьпісы якіх былі вывешаны ў вестыбюлі з указаньнем нумара аўдыторыі, куды павінны сабрацца праз паўгадзіны...