Жыццё людзей (на белорусском языке) - Андрэ Моруа

Мы дрэнна разумеем падзел чалавецтва на касты. Усё ж удалося высветлiць, што адна група людзей апрацоўвае зямлю i амаль цалкам забяспечвае ўсiх ежай; другая група вырабляе адзенне або будуе гнёзды; а трэцяя група, здаецца, нiчога не робiць, апрача таго што хутка перамяшчаецца па планеце i есць. Чаму першыя дзве групы церпяць i згаджаюцца кармiць i апранаць трэцюю - гэтага мы не здолелi адгадаць.

Е.Х.-33 правёў велiзарную работу, iмкнучыся даказаць, што гэта цярпенне мае сексуальнае паходжанне. Ён устанавiў, што вечарамi, калi збiраюцца прадстаўнiкi трэцяй касты, да iх прыходзяць i працаўнiкi, каб паглядзець на паўраздетых жынчын. Такая тэорыя мне падаецца ўдалай, аднак абгрунтавана яна занадта слаба, каб да яе ставiцца сур'ёзна.

Я асабiста лiчу, што каставы падзел на Зямлi трэба тлумачыць у першую чаргу дзiўнай абмежаванасцю чалавека. Увогуле, я думаю, што было б велiзарнай памылкай тлумачыць дзеяннi людзей, карыстаючыся нашым уранскiм ладам мыслення. У сваiх дзеяннях чалавек не кiруецца свабодным розумам, а падпарадкоўваецца нейкаму фатальнаму неўсвядомленаму ўзбуджэнню. У чалавека няма выбару ў тым, што ён павiнен зрабiць (бедалага-чалавек нiбы слiзгаецца па раней вызначаным схiле, каб прыйсцi да мэты). Мне было добрай забаўкай назiраць асабiстае жыццё некаторых мужчын, для якiх любоўныя прыгоды сталi галоўным сэнсам жыцця. Я бачыў, як яны, iмкнучыся спакусiць жанчыну, бралi на сябе ўсе выдаткi пры будаўнiцтве дома. Не задавольваючыся гэтым, мужчына iшоў шукаць другую спадарожнiцу, якая таксама атрымлiвала жытло! За такое каханне мужчына вядзе бясконцую барацьбу, не зважаючы нi на што. Увесь час сутыкаючыся з цяжкасцямi, мужчына нiякiх разумных вывадаў не робiць i не кiдае сваiх авантур. I нават за дзесятым разам анi не разумнее.

Няздольнасць чалавека запамiнаць мiнулае, прадбачыць будучыню пацвярджаецца i шматлiкiмi войнамi, якiя ўзнiкаюць памiж людзьмi. У нас, уранцаў, неверагодная нават думка, што адна група ўранцаў можа атакаваць другую або кiдацца прадметамi, каб паранiць сапернiка цi атруцiць яго ядавiтымi газамi.

А мiж тым усё гэта адбываецца на Зямлi. На працягу некалькiх стагоддзяў я назiраў, як узнiкаюць сутычкi памiж велiзарнымi масамi людзей то ў адным, то ў другiм кутку планеты. Часам яны ваююць пад адкрытым небам, часам хаваюцца ў зямлi i iмкнуцца разбурыць варожыя акопы, абрынаючы на iх цяжкiя груды металу. А часам яны нават прыладжваюць прымiтыўныя крылы, каб кiдаць снарады зверху. Улiчыце пры гэтым, што абодва бакi робяць адно i тое. Гэта жахлiвае i смешнае вiдовiшча. Сцэны тут настолькi страшныя, што, калi б людзi валодалi хоць слабой памяццю, яны б не дапусцiлi iх паўтарэння на працягу многiх пакаленняў. Аднак за кароткi чалавечы век людзi два-тры разы ўвязваюцца ў гэтыя смяротныя бойкi.

Другi прыклад сляпога падпарадкавання зямлян iнстынктам мы бачым у тым, што яны часам будуюць свае мурашнiкi якраз у такiх месцах планеты, якiя небяспечныя для жыцця i асуджаны на пагiбель. Так, мы з увагай сачылi, як на адным перанаселеным востраве за 8 гадоў ад землетрасенняў тройчы разбуралiся ўсе дамы. Кожнаму разважлiваму назiральнiку ясна, што людзi павiнны былi б пакiнуць гэты востраў. Але дзе там! Як нiчога i не было, людзi заўзята бяруцца за працу i будуюць такiя самыя дамы з дрэва i жалеза. А на другi год яны зноў будуць разбураны.

"Але, - запярэчаць мне апаненты, - якi б абсурдны нi быў аб'ект дзейнасцi чалавека, бясспрэчна, што гэтая дзейнасць усё ж упарадкаваная, а гэта сведчыць аб iснаваннi на Зямлi нейкай кiраўнiчай сiлы, нейкага розуму".

Iзноў памылка! Паводзiны людзей пасля землетрасення нагадваюць рухi газавых малекул. Кожная малекула сама па сабе апiсвае даволi складаную траекторыю, аднак у сукупнасцi гэтыя малекулы робяць даволi простыя дзеяннi. Калi мы разбураем горад, мiльёны людзей пачынаюць сутыкацца памiж сабой, замiнаюць адзiн аднаму, дзейнiчаюць самым хаатычным чынам, - i ўсё ж такi праз нейкi час горад узнiмаецца зноў.

Вось такi гэты своеасаблiвы iнтэлект. Цяпер стала модным разглядаць яго як нейкi водблiск нашага ўранскага розуму. Аднак мода праходзiць, а факты застаюцца. I факты прыводзяць нас да старых расказаў аб уранскай душы i яе прывiлеяваным лёсе. I я быў бы рады, калi б мае эксперыменты памаглi разбiць падобныя дактрыны i паставiць зямлян на месца. Бо зямляне паводле свайго iнтэлекту знаходзяцца на ўзроўнi жывёлiн, хоць i безумоўна цiкавых для вывучэння. Людзi страшэнна наiўныя i непаслядоўныя ў сваiх дзеяннях. Усё гэта сведчыць аб тым, што неймаверная бездань ляжыць памiж уранскай душой i жывёльным iнстынктам.

СМЕРЦЬ А.Е.-17

На шчасце для самога А.Е.-17, ён у пару памёр i не стаў сведкам першай мiжпланетнай вайны, пасля якой наладзiлiся дыпламатычныя адносiны памiж Уранам i Зямлёй. А гэта дазволiла атрымаць такiя факты, якiя цалкам адхiлiлi канцэпцыю А.Е.-17. Да канца дзён сваiх ён жыў у славе i ў пашане. Гэта быў добры ўранец. Злаваў ён толькi тады, калi яму пярэчылi.

Цiкавы для нас факт: на Ўране яму паставiлi манумент. На п'едэстале барэльеф, зроблены па тэлефатаграфii, на якой - натоўп людзей, вельмi падобны да таго, што можна бачыць на Пятай авеню.