Вяртаньне ў Тутэйшыя (на белорусском языке) - Алесь Аркуш

Памятаю, што на паседжаньнi я сядзеў побач з Алесем Косткам, былым "парнатаўцам", якi ў той час уваходзiў у актыў "Талакi". Наведаў паседжаньне й Генiк Лойка, аднаклясьнiк i сябар Косткi; тады ён служыў у войску ў Менску й неяк здолеў, няхай i са спазьненьнем, патрапiць на гiстарычнае паседжаньне. Ня ведаю, цi пiсалi тады што-небудзь Костка з Лойкам, бадай што не - наведвалi лiтсуполку, напэўна, як "сьвядомыя" хлопцы, так бы мовiць, дзеля ўмацаваньня нацыянальнага духу сярод "тутэйшаўцаў".

Вядома, у Жодынь я не паехаў, спазьнiўся на апошнюю электычку, начаваў у Сыса. Анатоль зноў тэатральна, уголас чытаў мае вершы. Але гэтым разам ухвалiў некалькi, сярод iх, здаецца, "Здраднiка" i "Пушча. Совы".

21 лютага адбылося першае паседжаньне "Тутэйшых" пад дахам Дома лiтаратара. З гэтага паседжаньня й пачалося тое, аб чым сказаў у сваiм iнтэрвiю Вiтаўт Чаропка ("Крынiца", No4-5, 2000): "(...) у "Тутэйшых" я быў назiральнiкам, як Глёбус сварыўся з Сысам, кожны бок ведаў, як i што пiсаць, i даводзiў сваю рацыю".

Гэта было камэдыйнае супрацьстаяньне. I зараз цяжка патлумачыць, за што памiж сабой змагалiся гэтыя два лiдэры - адносiны мiж iмi часам межавалi з мардабоем. Рэч ў тым, што нiхто зь iх не прэтэндаваў на кiраўнiцтва "Тутэйшымi", безальтэрнатыўным кiраўнiком быў Бяляцкi. Кожны з супернiкаў меў ўласныя перакананьнi й свае каманды падтрымкi, у нейкiм сэнсе, гэта было "iдэалягiчнае" супрацьстаяньне. Сыс узначальваў "патрыётаў", Глёбус "касмапалiтаў". Прыхiльнiкi Сыса называлi гурт апанэнтаў (Клiмковiч, Шайбак, Сьцяпан, Сiўчыкаў) "глябусятнiкам". Сыс часта патасна казаў пра любоў да Радзiмы, пра змаганьне за Беларусь. Глёбус - пра прагматычныя рэчы (трэба пiсаць дэтэктывы, маляваць комiксы, ствараць мас-культуру). На паседжаньнi 21 лютага памiж Сысам i Глёбусам усчалася сварка наконт "Манiхвэста "Тутэйшых". Вядома, Сыс патрабаваў больш радыкальнага зьместу. На гэтым паседжаньнi ўпершыню ўбачыў Алега Мiнкiна (ён чытаў "тутэйшаўцам" свае вершы) i пазнаёмiўся зь Сяргеем Кавалёвым. На паседжаньнi трымаўся разам з Паўлам Дзьмiтруком, зь якiм пасябраваў на "чырвоназьменаўскiх" "Крынiцах".

Наступнае паседжаньне адбылося 14 сакавiка. У мяне захавалася запрашэньне: "у 19.00, суботай, 14 сакавiка, у Доме лiтаратара (уваход збоку) адбудзецца чарговая сустрэча лiтаратурнай суполкi ТУТЭЙШЫЯ. Першым пытаньнем - Беларуская мова - праблемы разьвiцьця. Другiм - абмеркаваньне вершаў А.Сыса i А.Глёбуса. Трэцьцiм пытаньнем - праблемы Тутэйшых. 9.III.87 г. Менск". Гэтае паседжаньне вёў Кавалёў.

Зь лекцыяй пра мову выступiў Вiнцук Вячорка. Ня цяжка здагадацца, што ён казаў пра сучасную "кастрыраваную" бел. мову, пра патрэбу вяртаньня старога правапiсу, "тарашкевiцы". Як чакалася, шмат эмоцыяў выклiкала абмеркаваньне вершаў Сыса й Глёбуса. Чальцы кожнай "каманды" ганiлi супернiка й хвалiлi свайго лiдэра. Сыс называў паэзiю Глёбуса "гудронам" - ён падзяляў вершы на "духовыя" й "недуховыя" (тут, вiдавочна, адчувалася "школа" Бембеля). Мне асабiста падабалiся вершы абодвух. Я нават нешта сказаў у абарону Глёбуса, нешта пра патрэбу гарадзкой паэзii.

Запрашэньне на наступнае паседжаньне таксама прыйшло ў Жодынь: "у 18.30, у суботу, 21 сакавiка, у Доме лiтаратара (уваход збоку) адбудзецца чарговая сустрэча лiтаратурнай суполкi Тутэйшыя. Першым пытаньнем - беларуская мова ў лiтаратуры i жыцьцi. Другiм - творчая i фiлязофская канцэпцыя М.Шэляговiча, разгляд яго творчасьцi. Трэцьцiм пытаньнем - аповеды У.Сьцяпана. Чацьвёртым пытаньнем - праблемы Тутэйшых". Паседжаньне вёў Бяляцкi. Госьцем гэтай сустрэчы стаўся новапалачанiн Сяргей Сокалаў (тады ён яшчэ ня быў нi Сержуком, нi Воюшам). Госьць з iмпэтам прасьпяваў свае "касiнерскiя" песьнi й быў вельмi прыхiльна сустрэты Сысам. Затым разглядалi навэлу Сьцяпана "Вонкавае сьвятло". Я чуў гэты твор другiм разам, упершыню Валодзя чытаў мне "Вонкавае сьвятло" ў сьнежнi 1986 году ў сваёй майстэрнi (у падвале пад крамаю "Кнiгарня пiсьменьнiка"). Зразумела, Сьцяпан добра атрымаў ад "патрыётаў" за "фармалiзм". Я ня мог не заступiцца за хлопца, балазе, мне на самой справе гэта рэч падабалася. Без сумнiву, яна была зроблена "пад Глёбуса" (з дакладным натуралiзмам у маляваньнi дэталяў i абавязковым дзёрзкiм пратэстам супраць закарузлага жыцьця i "вашых правiлаў", як у глёбусаўскiм "Слане"), аднак у Сьцяпана аповеды атрымлiвалiся больш цёплымi, ён ня быў сталiчным хлопцам, i вытруцiць зь сябе дарэшты местачковасьць, каб паўстаць халодным i неспагадлiвым гарадчуком, на ўзор Кая з андэрсаўскай казкi, ня здолеў.

Адносна таго паседжаньня варта працытаваць мой тагачасны лiст да Леанiда Галубовiча: "Сёньня нейкi спустошаны i разьбiты пасьля ўчорашняга паседжаньня "Тутэйшых". Чатыры гадзiны непатрэбных спрэчак, што пераходзiлi ў лаянку.

Праўда, пачатак быў цiкавым. Музычным. Перад тутэйшымi выступiў Сяргей Сокалаў. Сьпяваў свае песьнi, чытаў вершы, адказваў на пытаньнi. Было цiкава, тым больш, што я чуў яго ўпершыню.

Аднак у другiм акце пачалося! Сыс сашчапiўся з Глёбусам i Шэляговiчам. Шэляговiч супраць моўнага пункту тутэйшых - размаўляць выключна па-беларуску. Глёбус выказаў цiкавую прапанову - стварыць пры Саюзе пiсьменьнiкаў маладзёвую сэкцыю. Ён нават падрыхтаваў лiст да Гiлевiча. Зь iм не пагаджаюцца - кажуць, гэта стварэньне другога "карыта".

Потым разглядалi навэлу Сьцяпана. Iзноў Сыс усё адмаўляе. Калi з моўным пытаньнем я падтрымлiваю Анатоля, дык тут ня вытрымаў. Спробы ў прозе Глёбуса й Сьцяпана мне сымпатычныя. Магчыма, ня ўсё атрымлiваецца, але хлопцы стараюцца. Я разышоўся й прабраў Сыса за яго ўсеагульнае адмаўленьне. Якi гэта будзе сум, калi ўсе пачнуць пiсаць накшталт яго. Гэта толькi пашкодзiць натуральнаму разьвiцьцю беларускай лiтаратуры. Здаецца, мае словы падзейнiчалi. Скончылi паседжаньне бязь пены на губах".

Такiм чынам, выглядае, што я таксама падтрымлiваў iдэю стварэньня маладзёвай сэкцыi пры СП. На той час, калi нават у п'яным трызьненьнi нiхто ня мог уявiць, што раптам абрынецца СССР, i Беларусь атрымае незалежнасьць, прапанова Глёбуса, вiдавочна, была слушнай. Але ў 90-х гадох я ўжо зусiм iначай глядзеў на СП i сяброўства ў iм.

Наступнае паседжаньне "Тутэйшых" адбылося 25.04.1987 г. Вось зьмест запрашэньня: "У суботу, 25 красавiка, а палове сёмай (18.30), адбудзецца паседжаньне маладых лiтаратараў у Доме лiтаратара (уваход збоку). Пытаньнi: 1. Мова i лiтаратура (тэндэнцыi разьвiцьця); 2. Разгляд творчасьцi сяброў лiтаб'яданьня "Узьлёт" (унiвэрсытэт). Шчыра запрашаем".

Адносна гэтага паседжаньня ў маiм дзёньнiку няма анiякiх запiсаў, напэўна, я на iм ня быў. Таму адразу пераходзiм да паседжаньня 4 красавiка. Запрашэньня ў мяне не захавалася, затое ёсьць запiсы ў дзёньнiку. На паседжаньнi разглядалi апавяданьнi Мiхася Талочкi й Максiма Клiмковiча. Сьвежыя ўражаньнi ад таго паседжаньня я выклаў у лiсьце да Галубовiча за 6.04.87: "Нарэшце, усталявалася працоўная атмасфэра, бяз кпiнаў i абразаў. Спачатку разгледзелi апавяданьнi М.Талочкi й М.Клiмковiча. Абмеркавалi. Абодва працуюць у нетрадыцыйным рэчышчы. Клiмковiч у плынi Глёбуса. Талочку цяжка вызначыць Гарэцкi з дабаўкай сучасных рэалiй.

Затым Глёбус паведамiў, як сунуцца справы з маладзёвым саюзам. Са старэйшых пiсьменьнiкаў лiст да Гiлевiча падпiсалi Янiшчыц i яшчэ 2-3 чалавекi. Астатнiя адмаўляюцца. Затое лiтаратары апошнiх прызываў падпiсваюць з ахвотай: Пiсьмянкоў, Канапелька, Ягоўдзiк, Ламан i шмат iншых. Глёбус пераканаў падпiсаць лiст усiх тутэйшых. Мы пачалi зьбiраць матар'ял для альманаху. На наступным паседжаньнi, 18 красавiка, будуць абмяркоўваць мае вершы для згаданага выданьня. Калi жадаеш, можаш выбрацца паслухаць. Пачатак у 18.30. Акрамя мяне будуць экзамэнаваць Сяргея Кавалёва".

19 красавiка ў лiсьце ў галубовiчаўскае Варонiна напiсаў: "Ня мог учора прысутнiчаць на паседжаньнi "Тутэйшых". А мяне павiнны былi абмеркаваць. Падвёў хлопцаў..."

25 красавiка ў маiм дзёньнiку пазначаны як дзень чарговага паседжаньня Таварыства маладых лiтаратараў (без прыдатка "Тутэйшыя"). На iм зноў выступiў Вiнцук Вячорка са спавешчаньнем, якое мела "прыгоднiцкую" назву "Прыгоды беларускага правапiсу". Затым разглядалi творчасьць сяброў унiвэрсытэцкага лiтаб'яднаньня Галiны Ракоцы, Жанны Пахаднi, Славамiра Адамовiча i яшчэ некага.

У гэты дзень адбылося абраньне кiраўнiцтва Таварыства. Старшыня: Алесь Бяляцкi. Намесьнiкi: Вiта Казлова й Сяргей Кавалёў. Адказны за паэзiю: Анатоль Сыс. Адказны за прозу: Адам Глёбус. Адказны за дзiцячую лiтаратуру: Пятро Васючэнка. Адказны за крытыку: Сяргей Дубавец. Адказны за драматургiю: Уладзiмер Сьцяпан. Адказны за выступленьнi: Мiхась Талочка.

Упершыню ў гэтых успамiнах зьявiлася iмя Сяргея Дубаўца. Як бачым, будучага рэдактара NN, якi ў той час жыў у Гомелi, завочна абралi ў склад рады Таварыства.

16 траўня на паседжаньнi ТМЛ разглядалi мае вершы. На пачатку адбылася гутарка з Анатолем Вярцiнскiм, тагачасным рэдактарам тыднёвiка "ЛiМ". "ЛiМ" тады дэманстраваў нечуваны дэмакратызм i сьмеласьць. "Тутэйшаўцы" атаясамлялi гэта выключна са сьмеласьцю й сумленнасьцю рэдактара. Сам Вярцiнскi казаў, што дэмакратызацыi галоўнага воргану СП спрыяюць найперш павевы часу, маўляў, ягонай заслугi, як рэдактара, тут няшмат. Вярцiнскi прапанаваў "тутэйшаўцам" падрыхтаваць старонку ў тыднёвiку.