Блакит - Неизвестно

Аляксея Карпюка я ведаў даўно, па публікацыях у “Гродненской правде”, у альманаху “Нёман”, які ў свой час выходзіў у Гродне. Асабліва ўразіла рамантычнасьцю, сьветлым каханьнем ягоная аповесьць “У маладыя гады”. Потым ён практычна перапісаў яе, памяняўшы імя галоўнай гераіні, пашырыўшы твор разы ў чатыры, і яна ня раз выходзіла пад назвай “Данута”. Па мне дык гэта найлепшы, найдасканалейшы Карпюкоў твор. Сустракаліся мы на розных семінарах маладых літаратараў, на якіх ён быў як кіраўнік і настаўнік, а я – радавы ўдзельнік, і нават сумняваўся, што Карпюк запомніў мяне. Калі стаў працаваць уласным карэспандэнтам “Гродненской правды”, сяды-тады прысутнічалі разам на партыйных сходах у рэдакцыі, дзе ён быў на партуліку. Але, здаецца, Карпюк ні разу на гэтых сходах не выступаў, больш за тое – рэдка калі даседжваў да канца: зарэгіструецца дзеля прысутнасьці, пасядзіць з паўгадзіны – і пайшоў па сваіх справах. Усе ведалі Карпюкоў характар, ягоную фантастычную непаседлівасьць, і не зважалі. А ўсур’ёз пазнаёміўся з ім, калі стаў працаваць у абкаме партыі і асабліва – як пачаў курыраваць абласное аддзяленьне Саюзу пісьменьнікаў, дзе ён быў старшынём. Прадставіў мяне яму Васіль Быкаў, з якім выпадкова сустрэліся, стаялі і гаманілі непадалёк ад будынку абкаму на Замкавай вуліцы. І тут, як віхор, на нас літаральна наляцеў Карпюк, заклапочаны, сканцэнтраваны ў сабе.

– Здароў! – прыпыніўшыся, падаў руку Быкаву, потым, глянуўшы з-падылба, – мне.

– Знаёмся... – кіўнуў на мяне Быкаў.

– Ды я раней за цябе яго ведаю! – з выклікам, пераможна глянуў на яго Карпюк, потым скасіў вока на мяне: – У начальства выбіўся?

– Ды якое там начальства, Аляксей Нічыпаравіч...

– І правільна, не зазнавайся! – падміргнуў, і ўжо да Быкава: – Ну, будзь здароў! Няма часу...

– А ты куды?

– Туды! – хітнуў галавой на абкам. – Куды ж яшчэ! Вы ж ніхто і пальцам не паварушыце...

Быкаў здагадваўся, мо нават дакладна ведаў, якія клопаты гоняць таго да начальства: Карпюковай няўрымсьлівай натурай завалодала чарговая вялікая ідэя – чаго б там ні каштавала, а зрабіць рамонт і рэстаўрацыю дому Элаізы Ажэшкі, дзе два пакоі, у тым ліку і знакамітую камінную залу пісьменьніцы займала аддзяленьне Саюзу пісьменьнікаў, а асноўныя плошчы – аддзел замежнай кнігі абласной бібліятэкі. Драўляны дом пад касьметычнай тынкоўкай быў у аварыйным стане, і Карпюк паставіў усіх на ногі, не даваў спакою, пачынаючы з мясцовых, канчаючы найвышэйшымі маскоўскімі інстанцыямі, каб захаваць гістарычную рэліквію. Быкаў, канешне ж, падтрымліваў гэтую сьвятую справу, дзе трэба ставіў свой подпіс, закідваў слоўца, але на магчымасьць яе рэалізацыі глядзеў даволі скептычна: хто гэта дасьць дэфіцытныя ліміты, падрады, будматэрыялы на нейкі домік нейкай Ажэшкі, калі іх нестае на вялікіх будоўлях камунізму, ня кажучы пра стратэгічныя ваенныя і такія ж важныя аб’екты па лініі грамадзянскай абароны. Але ён і на гэты раз недаацаніў арганізатарскай хваткі і прабіўных здольнасьцяў Карпюка. На дзіва справа з рэстаўрацыяй дому Ажэшкі зрушылася з месца – паехалі розныя камісіі, рабілі адназначную выснову: аб’ект з-за амаль поўнай струхнеласьці сьценаў аўтэнтычнай рэстаўрацыі не падлягае, уратаваць яго як гістарычную каштоўнасьць можна толькі, калі на ўмацаваным фундаменце ўзьвесьці ягоную цагляную копію, захаваўшы драўляныя элементы страхі, літыя рашоткі балкону, печкі і, канешне ж, камінную залу са старадаўнім люстэркам, а таксама іншыя элементы афармленьня інтэр’еру. Знайшліся праціўнікі гэтакай рэстаўрацыі, але Карпюк у сваёй рашучай наступальнай манеры асадзіў іх: дурні, з-за драўлянай аўтэнтычнасьці загубіце ўсё! Ён днямі прападаў на будоўлі, пры разборцы сачыў, каб ні адна прыдатная дэталька інтэр’еру не была пашкоджаная альбо прапала па недаглядзе, а потым, калі ўзводзілі сьцены, прыдзірліва назіраў за якасьцю кладкі, тыцкаючы ў кожную неахайнасьць. Асабіста магу засьведчыць, што будаўнікі і іхні прараб пабойваліся Карпюка больш, чым свайго высокага трэстаўскага начальства, ня кажучы пра ня надта дасьведчанае ў іхняй прафесійнай справе абкамаўскае ці аблвыканкамаўскае. Ён не даваў спакою нікому, ад каго хоць неяк залежала будоўля і рэстаўрацыя, спыніўся толькі, калі радасны, задаволены ўсяліўся на сваю абноўленую, але ранейшую да дробязяў палавіну, дзе нават ягоны экстравагантны лозунг “Усе мы выйшлі з народу, ці не пара вярнуцца назад?” вісеў на ранейшым месцы.

Першыя службовыя стасункі з Аляксеем Нічыпаравічам у нас адбыліся напярэдадні 100-годдзя Леніна, якое рыхтавалася і праводзілася з небывалым размахам. З падведамасных арганізацыяў запатрабавалі планы мерапрыемстваў па правядзеньні вялікага юбілею правадыра сусьветнага пралетарыяту, якія мелася зьвесьці ў адзі­ны абласны і зацьвердзіць сумеснай пастановай абкаму і аблвыканкаму, надаўшы яму абавязковую сілу закону. Натуральна, я пазваніў Карпюку і папрасіў на працягу тыдня скласьці, абмеркаваць і прадаставіць у абкам мерапрыемствы па лініі аддзяленьня Саюзу пісьменьнікаў. Ён справіўся не праз тыдзень, а ў наступны ж дзень прынёс чамусьці ня мне, а напрамую Ульяновічу надрукаваныя на машынцы мерапрыемствы з толькі аднаго пункту: “Правесьці ў вобласьці масавую кампанію пад дэвізам: а Ленін ня піў”. Сакратар абкаму ледзьве не паехаў са сьмеху:

– І гэта ўсяго?

– Астатняе самі панапісваеце, а да гэтага – не дадумаецеся! – пераможна глянуў Карпюк.

Пра ягоную бескампраміснасьць да алкаголю па сёньняшні дзень ходзяць легенды, дакладней – амаль што дакументальныя гісторыі, і амаль усе дзіўнаватыя, сьмешнаватыя, донкіхоцкія, у якія найчасьцей трапляюць вялікія мройнікі і максімалісты... Хоць бы ягонае памкненьне стварыць усесаюзнае таварыства цьвярозасьці, для чаго сьпецыяльна езьдзіў у Маскву да непітушчага генерала Гарбатава, пра што добра напісаў, а яшчэ лепш любіў расказваць Васіль Быкаў… Можна падумаць, што Карпюк змалку быў гэтакім зацятым антыалкаголікам. Ды не! У партызанах, франтавых акопах быць цьвярозьнікам цяжка, амаль немагчыма, і Карпюк, як і ўсе, рэгулярна браў свае наркамаўскія сто грамаў, а то і больш. Пералом адбыўся ў самым канцы вайны ў Берліне, калі нямецкі асколак з ашмоцьцем гімнасцёркі глыбока засеў у лёгкіх, і ваенурач пасьля аперацыі, відаць, для прафілактыкі ад наступстваў тых штодзённых наркамаўскіх ста грамаў, папярэдзіў: жыць будзеш толькі, калі кінеш піць, інакш – хана... Так што сам выбірай...

Аляксей Нічыпаравіч зрабіў ня толькі асабіста свой выбар, але з унікальнай энергіяй, напорыстасьцю і апантанасьцю пачаў ратаваць ад шклянога нячысьціка ўсіх – і сяброў-таварышаў, і ворагаў-непрыяцеляў, і знаёмцаў, і незнаёмцаў. Гэты шкляны д’ябал у абліччы зялёнага зьмія зрабіўся для яго найвялікшым і найагіднейшым ворагам Чалавека і чалавецтва, змагаўся з ім абсалютна шчыра і пераканана, з самымі найлепшымі памкненьнямі рабіць людзям дабро. Ён учыняў скандалы ўсім, хто на ягоную думку спойваў Быкава, – і ў Гродне, і ў Менску. Праўда, мяне не чапаў, хоць аднекуль уведваў, калі і дзе мы з Быкавым ці то ў кампаніі, ці то ўдвух бралі чарку. Наўрад ці ўважаў, што я хоць нейкае, але начальства, бо, наадварот, да начальства ў яго былі свае, куды больш строгія меркі ва ўсім, у выпіўцы ў тым ліку. Атрымаў індульгенцыю ў Карпюка, расказаўшы яму праўдзівую гісторыю, як у дзяцінстве дабраўся да гарэлкі і насмактаўся так, што напалоханыя маці і бацька, не даўмеўшыся пра прычыну нечаканай “падучай” хваробы, стрымгалоў памчалі на фурманцы да доктара ў суседнюю вёску. Той выказаў падазрэньне, рашуча адвергнутае маці і бацькам, і доктар даў выпіць нейкае лякарства, ад якога ўсю дарогу выварочвала вантробы, пасьля чаго больш ніколі ў жыцьці ня зьведваў жаданьня ні выпіць ні пахмяліцца. Карпюк прыняў гэта за чыстую манету і пачаў вінаваціць Быкава, што той спойвае мяне...

У барацьбе за цьвярозы лад усяго грамадства і кожнага паасобку, гарадзенскіх пісьменьнікаў, канешне ж, у першую чаргу, на ягоную думку, былі дапушчальнымі ўсе сродкі і метады – ад афіцыйнага звароту да адміністрацыяў, партыйных і прафсаюзных арганізацыяў да ня надта цырымоннага ўмяшальніцтва ў асабістыя і сямейныя справы. І гэтая адчайная барацьба іншы раз (калі не часьцей за ўсё) насіла камічна-анекдатычны характар. Карпюковыя антыалкагольныя выхадкі часам у сяго-таго выклікалі прыкрасьць і непаразуменьне, аднак усе ведалі ягоны характар, і ніхто ўсур’ёз ня крыўдзіўся, ня кажучы, каб затойваць нейкую злосьць і помсту. На Аляксея Нічыпаравіча проста немагчыма было злавацца ці крыўдзіцца, бо ва ўсім, у тым ліку ў сваёй зацятай барацьбе з п’янствам, ён быў гранічна шчыры, дзейнічаў бяз задніх думак, абсалютна перакананы, што робіць сьвятую, праведную справу. І каб закончыць легендарную карпюкоўскую антыалкагольную тэму, прыгадаю нашу гаворку з ім, калі ўсчалася небывалая па размаху ўсесаюзная гарбачоўска-лігачоўская антыалкагольная кампанія з высячэньнем вінаграднікаў, дэмантажом вінна-гарэлачных заводаў, абмежаваньнем продажу сьпіртнога, масавым стварэньнем таварыстваў цявярозасьці, пачынаючы ад ЦК КПСС і канчаючы нейкай задрыпанай вёсачкай.