Албанскае танга - Вінцэсь Мудроў

У шчыліну прачыненага вакна струменіла ўся тая ж шчымлівая ме­лодыя. Мікола слухаў яе і яму здавалася, што гукі танга кранаюцца цела сваімі цёплымі струменямі і абмытае цела пазбываецца цяжару і ляціць па горнай дарозе ў замарачы салодкага сну.

ІІ

А дзявятай гадзіне раніцы Мікола падагнаў фуру да знаёмай кавярні. Петрыт з братам закінулі ў кодаб пару скрыняў - падарункі для старэйшай сястры, - і ледзь не сілком зацягнулі вадзілу да стала. Той казаў, што паснедаў у гатэлі, што ён сыты, але ўсё адно мусіў з’есці місу гарачага плову.

«Пры-язд-жай-це яш-чэ», - прамовіў гаспадар кавярні па-расейску, і яны доўга і шчыра ціснулі адзін аднаму рукі. Мікола хацеў таксама развітацца з Фатосам, які ўвесь час круціўся ля машыны, але падшыванец некуды знік, і таму давялося на знак развітання каротка пасігналіць.

Аўтастрада, на якую неўзабаве выехалі, бліскала новым асфальтам і стамляла вочы белай стужкай разметкі. А можа гэта і не стужка стамляла вочы, а панылы краявід за ветравым шклом. Там, наперадзе, пукаціліся прысадзістыя горы. Яны былі падобныя да гарбоў драмадэраў і дарога, каб іх абмінуць, увесь час адхілялася ўправа.

Ціснучы на понаж газу, Мікола адчуў раптам, што чагосьці ў тым краявідзе не хапае, чагосьці бракуе гэтым палям і пакрытым вінаграднікамі пагоркам, і нават устурбавана зірнуў па баках, але тут жа перавёў дых: з-за павароту, уехаўшы па самую шчыліну амбразуры ў зямлю, выплыў бетонны бункер. Мікола скоса зірнуў на спадарожніка, і той з вохканнем уздыхнуў.

- Нават не ведаем - колькі іх згламэздалі, - прамовіў Петрыт, дадаўшы штосьці па-свойму. - Відаць, вылаяўся. - Хто кажа шэсцьсот тысяч, хто восемсот.

- А навошта іх столькі?

- Усе пытанні да нашага правадыра. Праўда, ён ужо памёр, папярэдне звар’яцеўшы.

Мікола зірнуў у бакавое вакно і са здзіўленнем заўважыў, што яны абганяюць цягнік. Раўналежна аўтастрадзе, прыхаваная густымі кустамі, ішла чыгуначная лінія, па якой, вельмі павольна, рушыў манеўровы цеплавоз з трыма пасажырскімі вагонамі. Вагоны былі вузенькія - такія даводзілася бачыць у Швейцарыі, - але ў адрозненне ад швейцарскіх, албанскія выглядалі дарэшты дабітымі. Сям-там нават не было дзвярэй і шыбаў. Цягнік быў поўны людзей.

- Моладзь купацца едзе, - прамовіў суразмоўнік, апусціўшы шыбу. Петрыту было відавочна няёмка, што па чыгунцы, якую ён, магчыма, будаваў, сноўдаюць такія пацёхканыя вагоны.

На вузкай паласе, што падзяляла чыгуначны насып і аўтастраду, паўсталі чатыры ці нават пяць бетонных чарапах. Усе яны былі змаляваныя крамзолямі, а адна, самая крайняя, была пафарбавана ружовай фарбай. Якраз перад самай паездкай у Албанію Мікола прачытаў у газеце артыкул пра Энвера Ходжу, і яму хацелася даведацца непасрэдна ад тубыльца тутэйшых мясцінаў - ці праўда ўсё тое, што пішуць пра «албанскага Сталіна».

Мікола прыпаліў ад падстаўленай спадарожнікам запальнічкі, пераключыў перадачу. Дарога чарговым разам пайшла на пад’ём, і рухавік загуў з лёгкай натугай.

- А чаму, як ты думаеш, Ходжа палаяўся... з гэтым, як яго... з Хрушчовым?

Кабіна напоўнілася дымам, і Петрыт прыадчыніў акно.

- Ды ўсё вельмі проста. Хрушчоў хацеў Ходжу скінуць, каб паставіць на чале Албаніі свайго чалавека, той і перакінуўся да кітайцаў.

Такі адказ крыху збянтэжыў Міколу. Няўжо ўсё так проста ў гэтым свеце? Але, падумаўшы, мусіў у думках пагадзіцца з суразмоўнікам.

- Ну а што кітайцы?

Суразмоўцу, падобна, гэтая тэма не надта была даспадобы. Ён таксама прыпаліў цыгарэту, доўга глядзеў на дарогу.

- Ды панаехала іх процьма. І ўсе скрозь у аднолькавых сініх фрэнчах. Мы гэтых кітайскіх таварышаў міжсобку пацукамі называлі. А ў 78-м годзе ўсіх разам пасадзілі на караблі - і-і... - Петрыт па-ленінску выставіў далонь, паказваючы ў якім напрамку выправілі дарагіх сяброў, бліснуў вачыма, згадваючы штосьці, і, пасля паўзы, запытаў: - Як гэта беларусы кажуць, калі дадому едуць?

- Дахаты! - Мікола пераключыў перадачу, і машына пайшла больш жвава.

- Вось-вось... дахаты... - узрадаваўся Петрыт, згадаўшы забытае слова.

Суразмоўца на хвіліну змоўк, прыпаліў патухлую цыгарэту і загаварыў з інтанацыя захаплення.

- А вось вашых, савецкіх, албанцы паважалі. У нашым горадзе лекар быў, з Ленінграда, па прозвішчы Лявонцьеў. Да яго хворыя нават з далёкіх мясцінаў ішлі, нават з гор спускаліся. Дык ты ведаеш, некаторыя маці ягоным прозвішчам сваіх дзяцей называлі.

Машына тарганулася ў апошнім высілку, штурмуючы пад’ём, і пакаціла долу. Ды так шпарка, што давялося злёгку загамаваць. Мікола зірнуў наперад, і цыгарэта траха не выпала з разяўленага рота. На даляглядзе, ва ўсю сваю неабсяжную шырыню, ляжала сіняе мора. Уражаны гэтай сіняй бязмежнасцю, Мікола нават крутнуў руль не ў той бок, пусціўшы між колаў раздзяляльную паласу, але тут жа засяродзіў позірк на дарозе.

Спадарожніка, як выглядала, марскі прастор не надта ўражваў. Ды яно і зразумела: на сваім жыцці ён бачыў гэты краявід тысячы разоў. Таму і глядзеў наперад безуважнымі вачыма, раз-пораз зацягваючыся цыгарэтай, і шчокі ягоныя пры гэтым глыбока западалі, і кусцістыя бровы лезлі на лоб.

- Зараз Дурэс будзе, наш галоўны порт, але мы ў цэнтр заязджаць не будзем - павернем налева. І потым ужо ўвесь час паедзем на поўдзень.

Дурэс, мяркуючы па ўсім, быў даволі вялікім местам. Мікола доўга круціў галавой, намагаючыся пабачыць порт, але той, відаць, быў закрыты пагоркамі. Пагоркаў было шмат, і на самым высокім з іх стаяла нейкая спаруда.

- Лецішча караля Зогу, - паведаміў спадарожнік, перахапіўшы Міколаў позірк. - Быў тут у нас такі да вайны. Спачатку ў прэзідэнтах боўтаўся, потым каралём сябе абвясціў. У 39-м, калі італьянцы пайшлі вайной, збег за мяжу і больш мы яго не бачылі.

«Цікавая ў гэтых албанцаў гісторыя. Аказваецца, да вайны ў іх быў кароль», - машына выехала на скрыжаванне, і Мікола, запытальна зірнуўшы на спадарожніка, павярнуў налева. «А што ў нас? Спачатку была Кіеўская Русь, затым заявіліся літоўцы, потым палякі, потым расейцы... Карацей, нічога свайго... ні дзяржавы, ні мовы, ні караля». Мікола хацеў падзяліцца такімі думкамі са спадарожнікам, але прамаўчаў: сустрэчных машын пабольшала, і трэба было сачыць за дарогай.

Аўтастрада бегла ўздоўж самага берага, на якім завіхаліся, гулялі ў валейбол і проста ляжалі на пяску бронзавыя ад загару людзі. Надвор’е з раніцы стаяла пахмурнае, цяпер жа свяціла сонца, і бліскі на вадзе і белата прыбярэжнага пяску адбіралі вочы. Там-сям на беразе грувасціліся карпусы ці то санаторыяў, ці то гатэляў; уздоўж дарогі доўгім шыхтом стаялі пальмы з калматымі стаўбурамі; тут жа цвялілі неба сваімі вершалінамі цёмныя кіпарысы, і ў Міколы было такое адчуванне, што ён патрапіў у нейкую казку. Але чым далей ад’язджалі ад Дурэса, тым больш малалюдным рабіўся бераг, і белыя карпусы санаторыяў ужо не ўздымалі свае лоджыі сярод буйнай зеляніны, і само мора, як падалося, стала больш бурлівым, і на ім з’явіліся белыя грывы хваляў. І з кожным кіламетрам на душы расло і ўбіралася ў сілу жаданне нырцануць у празрыстую глыбіню белагрывага мора.

«І сапраўды - наведаў Албанію і не паплаваў у моры. Гэтага мне не даруюць - ні мае продкі, ні мае нашчадкі», - з гэтаю думкай Мікола скінуў хуткасць, уз’ехаў на ўзбочыну і спыніў машыну.

- А ці можна тут пакупацца?

Петрыт перасмыкнуў плячыма, маўляў, чаму ж не, і яны выйшлі з машыны.

- Раскинулось море широко, - заспяваў Петрыт, прычым прыгожым лірычным барытонам. - И волны бушуют вдали, - падхапіў Мікола, і яны разам засмяяліся.

- Ці не ў оперы працавалі? - запытаўся Мікола, уражаны вакалам спадарожніка.

- У оперы не працаваў, а вось у мастацкай самадзейнасці даводзілася розныя арыі выконваць.

Бераг быў бязлюдным, і Мікола яшчэ па дарозе скінуў з сябе вопратку.

Ён адплыў метраў на сто - далей плыць не выпадала: хвалі былі даволі вялікія і маглі зацягнуць у мора, - лёг на спіну, яго пачало люляць на хвалях, і Мікола ад захаплення нават забыўся - дзе ён, і што з ім, і хто махае яму рукой з берага, папярэджваючы, каб далёка не заплываў. Петрыт у ваду не палез. Сказаў, што надоечы памыўся ў лазні. Ну вядома, калі б спадарожнік праехаўся ад Беларусі да Албаніі, кіруючы цяжкой фурай, дык першым бы кінуўся ў ваду. Магчыма, нават не зняўшы вопраткі.

Добрых паўгадзіны Мікола чабохтаўся сярод белагрывых хваляў, наглытаўся салёнай марской вады і на бераг выбраўся дарэшты стомлены і шчаслівы. Ён паскакаў на правай назе, выліваючы ваду з вуха і са здзіўленнем заўважыў ледзь не перад самым носам бетонны бункер. Бункер па самую амбразуру ўнурыўся ў пясок і шурпатую паверхню пакрывалі рудыя пісягі ад іржавай арматуры. Мікола падышоў бліжэй, паляпаў рукой па бетоне.

- А ці нельга іх неяк выкарыстаць? - крыкнуў ён спадарожніку, які сядзеў зводдаль на пяску і з задуменнем на твары смактаў цыгарэту.