Дубянецкі - Неизвестно

Манголія - цалкам верхаводзіцца Масквою. Толькі фармальна яна не абвешча- ная часткаю СССР, - каб захаваць лішні голас у міжнародных арганізацыях.

Кітай - няма ўжо даўно ў савецкім лагеры, пакуль ня верне СССР 1,5 млн. кв. км. тэрыторыі (!)

Карэя - вельмі ўмоўна лічыцца “ў сябрах” савецкіх. Яна больш арыентуецца на Кітай.

В’етнам. Адносіны ў апошні час палепшыліся за кошт пагаршэньня іх з Кітаем. Яблыкам раздору стала Кампучыя, якую раней акупаваў Кітай, а цяпер

- В’етнам пры падтрымцы СССР. Генацыд ажыцьцяўлялі і тады, і цяпер.

Асабліва жорстка здабывае сабе СССР Афганістан. Тут ён ажыцьцяўляе сапраўдны генацыд. Была здабыта і Куба. Яе СССР ператварыў у свайго жандара ў Лацінскай Амерыцы, праз яе ажыцьцяўляецца экспарт камуніс- тычнай рэвалюцыі туды. Дастаткова прыгадаць гісторыю з Чэ Геварам, з Грэнадай.

А Ангола? А Нікарагуа? А Эфіопія?.. Вось такія эмоцыі выклікае ў мяне “сьвяткаваньне” чарговых гадавінаў “вялікага кастрычніка”, які я лічу альфаю найвялікшай трагедыі сучаснага сьвету!

21 лістапада 1985 году. Дачытаў (каторы ўжо раз!) першы зборнік вершаў Сяржука Сокала-Воюша “Агмень”. Ён быў яшчэ 10 гэтага месяца прынесены мне В-ом В-ам (Вінцуком Вячоркам - рэд.) - згодна з маёй прапановаю.

Перш, чым падаць у выдавецтва сапраўды першы свой паэтычны збор- нік, Сяржук прынёс, як я ўжо нядаўна пісаў, эпічную “Быліцу пра Шыбара”

- “Асілкі Белабога” - першая частка з задуманых пяці. У гэтай быліцы каля трох з паловаю тысячаў радкоў, альбо цэлых пяць аркушаў. Значыць, Сяржук наважыўся ствараць свой эпас аб’ёмам 25 аркушаў.

Я з задавальненьнем прачытаў яго. Ведаю, што будзе праходзіць праз стадыі і “інстанцыі” вельмі цяжка, ня выключана, што зусім забароняць.

Я пакуль даў некалькі парадаў Аўтару, накіраваных на аблягчэньне “пра- ходжаньня” твору:

1. Ні ў прадмове, ні ў заяўцы, ні ў анатацыі не пісаць, што гэта толькі не- вялікая частка з цэлай будучай кнігі. “Частка” вострая, дык тым лёгка будзе ад яе адмахнуцца. Скажуць: напішы ўсю, а тады паглядзім.

2. У размове з Сяржуком я зразумеў, што ён зьбіраецца хутка прынесьці з тысячу радкоў сваіх вершаў. Я, пазнаёміўшыся крыху з яго “Быліцаю”, вырашыў, што пакуль яна будзе праходзіць свае “стадыі”, трэба хутчэй прапусьціць яго вершы ў серыі “Першая кніга паэта”. Iнакш тым, каго будзе шакіраваць “Быліца”, зьявіцца добры аргумент: як гэта ён, ня маючы першай кніжачкі, рызыкнуў на стварэньне так званага нацыянальнага эпасу і г. д.

Што можна сказаць пра абодва рукапісы?

Яны вартыя таго, каб іх надрукаваць. I чым хутчэй, тым лепш. Там-сям адчуваецца неспрактыкаванасьць аўтара ў падрыхтоўцы твораў да друку. Але гэта драбяза ў параўнаньні з самімі творамі, іх ідэяй, з таленавітасьцю. Сяржук

- патрыёт. Патрыёт не такі, што “сьмела” думае пад коўдраю, а “на людзях”

- ён, як і “ўсе”, паслухмяны, рахманы. Сяржук - мужны, ваяўнічы патрыёт. Ён свае думкі імкнецца вынесьці на публічны суд, суд грамадскі, суд грамадзянскі. Мала таго. Ён шчыра чакае адпаведнага сваім творам водгуку ў сэрцах сваіх чытачоў. Мне імпануе яго задзірыстасьць, яго максімалізм, яго - мэта. Гэта ўсё яшчэ і мае найдаражэйшыя мне якасьці, хоць узрост наш, узрост дэ-юрэ, “крыху” розны. Але ж гэта ўсяго толькі “дэ-юрэ”. А куды больш справядлівым зьяўляецца тут дэ-факта!

У Сержуковым зборніку вершаў 43 вершы і адна паэмка “Маскарад”. Усяго недзе тысяча дзьвесьце радкоў, як казаў В-к В-ка (Вінцук Вячорка - рэд.), я не пералічваў. Вершы разьбітыя на тры цыклы:

“З нізкі вершаў “Паходня і хлеб”

“З нізкі вершаў “Эрас”

“З нізкі вершаў “Песьні касінераў”, з падзагалоўкам “(паўстанцам 1863 году прысьвячаецца)”.

Адкрываецца зборнік аўтарскаю “Прадмоваю”. Яна напісана ў духу і стылі Францішка Багушэвіча і са спасылкамі на яго і ягоную “Дудку”.

Аўтар смуткуе з прычыны, што “страціліся ад тых часоў шмат якія добрыя традыцыі, што закладаў Мацей Бурачок”. Ён параўноўвае “добры тузін (сучасных

- М. Д.) паэтычных зборнікаў маладых” з першымі зборнікамі “таго ж Купалы ці Танка”. I робіць выснову: “Ні табе ўнутранай будовы, ні табе прадмовы, як колісь у вышэй згаданых аўтараў (“Купалы, Коласа, Багдановіча, Танка і іншых.

- М. Д.), ні табе хаця б якога праграмнага вершыка”.

Сяржук скардзіцца, што пісьменьнікі ўжо ня дбаюць пра свой народ, а толь- га пра сябе. I народ перастаў чытаць іх кнігі, апроч, вядома, кніг “Караткевіча ці Быкава, Мележа ці Гарэцкага”. Шмат сучасных беларускіх кніг знойдзеш, кажа Сяргей, на складах з макулатураю і ў букіністычных кнігарнях. Нават з аўтарскімі аўтографамі. “На добры ўспамін.”

Аўтар з жалем піша, што пісьменьнікі ня ведаюць ужо добра мову свайго народу, а гэты, вядома, сьмяецца над імі.

Канчаецца “Прадмова” таксама заахвочвальнымі словамі Мацея Бурачка, што трэба пісаць і “пісаць ёсьць шмат чаго.”

Наўрад ці пакінуць “жывой” гэтую прадмову. Яе пачнуць крэмзаць яшчэ ў выдавецтве. А там, вышэй!? А вершы? Прадмова не галоўнае. Патрэбны сьвежы голас гэтага паэта. Яго “Песьні касінераў” - цуд. !х усяго адзінаццаць (я не люблю гэты лік! А ў “дванаццаць”, напрыклад, закаханы). Усе яны лёгка кладуцца на музыку.

У “касінерскім” цыкле ёсьць таксама Багушэвіцкае - “Маналог Францішка Багушэвіча”. Нібыта словамі вялікага Дудара Сяржук добра выкладае свае думкі, свой настрой, сваю мэту.

Характэрная страфа з наступнага верша “Воля і Пятля”:

I няма спакою ў юначых душах,

I зямля пад коньмі, як агонь дрыжыць.

Воля дасьць ім крылы, А Пятля задушыць.

Ды ўжо лепш з Пятлёю, чым бяз Волі жыць.

26 лістапада 1985 году. Генадзь Шупенька расказаў мне, як цікава ўчора былі адсьвяткаваны 55-ыя ўгодкі Уладзіміра Караткевіча.

Недзе ў тым раёне, дзе ён жыве, пабудавалі, мабыць, першы ў Менску салідны “ЖЭС” - двухпавярховы, з канферэнц-залаю, са сцэнаю. Вядома, разьлік быў на “ажыцьцяўленьне грамадска-палітычнай работы сярод насельніцтва на мес- цы яго пражываньня” (гэта афіцыйная “блок-фраза”). Пачалі ствараць зьверху нейкія гурткі, семінары, клубы і г. д.

I вось студэнты політэхнічнага інстытуту стварылі нейкую “грамадскую арганізацыю. па барацьбе з алкагалізмам і апалітычнасьцю”. Усюды паразьве- швалі маляўнічыя плакаты, абвесткі, але склалі іх так, што пэўны кантынгент моладзі зразумеў, якая сапраўдная мэта ў гэтых хлопцаў.

“Пробныя зборы”, як яны назвалі ў афішах сваіх: “вечарынку” правялі ўчора ў гонар найлюбімейшага пісьменьніка сучаснай беларускай моладзі. Прывалаклі аднекуль вялікі корч, падрыхтавалі яго, аздобілі ўзорамі ткацтва і паставілі на яго вялікі партрэт свайго куміра. Было багата выступленьняў сацыяльнага зьместу, літаратуразнаўчага, былі мастацкае прафесійнае і аматарскае чытаньне, музычнае выкананьне і твораў вылікага пісьменьніка, і твораў іншых аўтараў, прысьвечаных яму.

Чынны ўдзел прынялі таксама студэнты іншых навучальных установаў. Было нямала і “дарослай” публікі. Сярод іх - пісьменьнікі, мастакі.

Гэты “ЖЭС”, здаецца, нумар яго 85, знаходзіцца ў такім месцы, што пакуль цяжка зрокава вызначыць яго “адміністрацыйную” тэрыторыю, недзе на стыку вуліцаў Сурганава, Бяды, Някрасава.

1 сьнежня 1985 году. Янка Брыль паставіў перада мною некалькі важных пытаньняў па тэлефоне:

“ 1. Данута Бічэль і ў друку, і так прапануе выдаць поўную спадчыну Васілька, ачысьціўшы яе ад непатрэбнага “рэдагаваньня”.

Яе пачынаў рэдагаваць Таўлай, захварэў і памёр, канчаў Танк. Гэта было яшчэ пры Клімковічы. А ён быў уладалюбівы чалавек. Звычайна гаварыў: “Уладаю, дадзенаю мне Богам, я павінен паглядзець”. “Паглядзіць” і заўсёды крэмзае.

Асабіста Таўлаю ён ня мог дараваць артыкулу ў “ЛіМе”, дзе крытыкаваўся Клімковіч. Так Таўлай да сьмерці не дачакаўся сваёй кнігі, што была “ва ўладзе, Богам дадзенай Клімковічу”.

Янка Брыль кажа, што Леў Талстой не прызнаваў правіла: “Аб памерлых альбо добра, альбо нічога”. Ён лічыў гэты прынцып язычніцкім і казаў, што праўда павінна быць некалі выказанай, магчыма, пра кожнага - ці пры жы- цьці, ці пасьля сьмерці. Так што чаму ж мы цяпер пра Клімковіча ня можам казаць праўду.

Той Васількоў зборнік, што выдаў Клімковіч, грунтаваўся на двух яго кнігах, якія, як і “На этапах” Максіма Танка, выдаваў Р. Шырма.

Можа факсіміле выдаць?

Дарэчы, у мяне адзін з тых двух зборнікаў ёсьць.

2. У новы зборнік Васілька можна б уключыць і вершы, што прысьвечаны яму і чыталіся на яго юбілеі.

3. Можа, выдаць Tveny Kochanowskiego. Разам з імі хораша глядзіцца цыкл Bronеwskiego з “Na smierc corki”.

На Украіне гэта выдалі ў перакладзе Лубкіўскага. Найлепшым у сьвеце перакладчыкам польскай паэзіі лічыцца адзін немец з Франкфурту-на-Майне (Ён з польскіх немцаў, 4 гады быў у савецкім палоне). З якім натхненьнем прачытаў ён гэты твор Бранеўскага на семінары перакладчыкаў у Варшаве (і чэх гэтую рэч чытаў тады ў сваім перакладзе).