Буранны паўстанак (на белорусском языке) - Чингиз Айтматов

Вызначальным жа фактарам у карысць праекта асваення Iкса стала тое, чаго не было нi на адной другой вядомай навуцы планеце, уключаючы Месяц i Венеру, наяўнасць свабоднай вады ў сховах такой пустэльнай з выгляду Iксiянскай зоркi. Бясспрэчная наяўнасць вады на Iксе пацвярджалася буравымi пробамi. Паводле разлiкаў вучоных, пад паверхняй Iкса мог залягаць слой вады тоўшчай у некалькi кiламетраў - ён утрымлiваўся ў нязменным стане нiжнiмi пластамi халодных каменных парод.

Наяўнасць такой вялiкай колькасцi вады на Iксiянскай зорцы забяспечвала рэальнасць праграмы "Дэмiвург". Вада ў дадзеным выпадку была не толькi вадкасцю, але i зыходным прадуктам сiнтэзавання iншых элементаў, неабходных для падтрымання жыцця i нармальнай дзейнасцi чалавечага арганiзма ў iншапланетных умовах, найперш паветра для дыхання. Акрамя таго, з вытворчага пункту гледжання вада адыгрывала асноўную ролю ў тэхналогii пярвiчнай флатацыi iксiянскай пароды перад загрузкай яе ў транскасмiчныя кантэйнеры.

Абмяркоўвалася пытанне, дзе найлепш здабываць iксiянскую энергiю: на арбiтальных станцыях у космасе, каб затым перадаваць яе на Зямлю па геасiнхронных арбiтах, цi непасрэдна на самой Зямлi. Але на роздум час яшчэ быў.

Ужо рыхтавалася вялiкая экспедыцыя па доўгатэрмiновай высадцы групы буравiкоў i гiдролагаў, якiм належала забяспечыць пастаянны, з аўтаматычным кiраваннем, прыток вады з iксiянскiх сховiшчаў у сiстэму водаправодаў. Арбiтальная станцыя "Парытэт" была, карыстаючыся тэрмiнам альпiнiстаў, галоўным базавым лагерам на шляху да Iкса. На "Парытэце" ўжо былi збудаваны неабходныя канструкцыi для прычальвання, разгрузкi i пагрузкi транспартных "чаўнакоў", якiя будуць снаваць памiж Iксам i "Парытэтам". З часам, як збудуюцца блокi, на "Парытэце" змаглi б размясцiцца больш за сто чалавек у даволi камфартабельных умовах, уключаючы пастаянны прыём тэлевiзiйных перадач з Зямлi.

У гэтым вялiкiм касмiчным мерапрыемстве здабыча i аналiз iксiянскай вады былi б першым актам вытворчай дзейнасцi, якую калi-небудзь ажыццяўляў чалавек па-за межамi сваёй планеты...

I гэты дзень наблiжаўся. I ўсё iшло да таго...

На Саразекскiм i Нявадскiм касмадромах завяршалася апошняя падрыхтоўка да гiдратэхнiчнай аперацыi на Iксе. "Парытэт", знаходзячыся на арбiце "Трамплiн", быў напагатове да прыняцця i перакiдкi на Iкс першай рабочай групы касмiчных цалiннiкаў.

Па сутнасцi, сучаснае чалавецтва стаяла ля вытокаў сваёй пазаземнай цывiлiзацыi.

Менавiта ў гэты момант, напярэдаднi ажыццяўлення засылкi першай групы гiдролагаў на Iкс, два парытэт-касманаўты, што знаходзiлiся на арбiце "Трамплiна" з доўгатэрмiновай касмiчнай вахтай на "Парытэце", бясследна знiклi...

Яны раптам перасталi адказваць на сiгналы наогул - нi ў запланаваны час сеансаў сувязi, нi ў iншы час. Уражанне было гнятлiвае - акрамя датчыкаў, што пастаянна значылi месцазнаходжанне станцыi, i канала карэкцыi яе руху, усе астатнiя сiстэмы радыётэлевiзiйнай сувязi бяздзейнiчалi.

Час iшоў. "Парытэт" не адказваў нi на якiя звароты да яго. Трывога на "Канвенцыi" ўзрастала. Рабiлiся розныя прапановы, узнiкалi розныя здагадкi. Што з iмi, з парытэт-касманаўтамi? У чым прычына iхняга маўчання? Цi не захварэлi, цi не атруцiлiся якой непрыгоднай ежай? I наогул, цi жывыя яны?

Нарэшце, было выкарыстана ўсё, апошнi сродак - быў пасланы сiгнал на ўключэнне сiстэмы агульнай пажарнай трывогi на станцыi. Нiякай рэакцыi i на гэта.

Над праграмай "Дэмiвург" навiсла сур'ёзная небяспека. I тады Абцэнупр на "Канвенцыi" скарыстаў апошнiя свае магчымасцi для высвятлення абставiн. Да "Парытэта" былi тэрмiнова запушчаны на стыкоўку са станцыяй два касмiчныя караблi з двума касманаўтамi - з Нявадскага i Саразекскага касмадромаў.

Калi сiнхронная стыкоўка ажыццявiлася, што само па сабе было справай надзвычай цяжкай, першая вестка, якую атрымалi ад касманаўтаў, што трапiлi на "Парытэт", была ашаламляльнай: абышоўшы ўсе адсекi, усе лабараторыi, усе паверхi, усе да апошняга куткi, яны паведамiлi, што не знайшлi на борце станцыi парытэт-касманаўтаў. Iх тут не было, нi жывых, нi мёртвых.

Такое не магло прыйсцi ў галаву нiкому. Нiякае ўяўленне не магло дапусцiць таго, што адбылося, куды раптам прапалi два чалавекi, што знаходзiлiся больш двух месяцаў на арбiтальнай станцыi, да гэтага часу дакладна выконваючы ўсе ўскладзеныя на iх функцыi. Не ператварылiся ж яны ў пару? Не выбралiся ж у адкрыты космас!

Сеанс абследавання "Парытэта" праходзiў пры прамой радыётэлевiзiйнай сувязi з "Канвенцыяй", пры непасрэдным удзеле абодвух генеральных сукiраўнiкоў - галоўных парытэт-планетолагаў. Было добра вiдно на мностве экранаў Абцэнупра, як касманаўты-кантралёры, перамаўляючыся, абыходзiлi, праплывалi ў бязважкасцi ўсе блокi i памяшканнi арбiтальнай станцыi. Яны абследавалi станцыю пядзя за пядзяй, пры гэтым увесь час дакладваючы пра свае назiраннi. Гэтыя размовы былi захаваныя магнiтафонным запiсам:

"П а р ы т э т". Вы назiраеце? На станцыi нiкога няма. Мы нiкога не знаходзiм.

"К а н в е н ц ы я". Цi ёсць сляды якiх-небудзь разбiтых прадметаў, парушэнняў, паломак на станцыi?

"П а р ы т э т". Не. Усё выглядае як мае быць, усё ў парадку. Усё на сваiм месцы.

"К а н в е н ц ы я". Цi траплялi вам на вочы сляды крывi?

"П а р ы т э т". Абсалютна не.

"К а н в е н ц ы я". Дзе знаходзяцца i ў якiм стане рэчы парытэт-касманаўтаў?

"П а р ы т э т". Ды, здаецца, усё на сваiм месцы.

"К а н в е н ц ы я". А ўсё-ткi?

"П а р ы т э т". Уражанне такое, што яны былi тут зусiм нядаўна. Кнiгi, гадзiннiкi, прайгравальнiк i ўсялякiя iншыя рэчы - усё на месцы.

"К а н в е н ц ы я". Добра. Цi няма якiх занатовак дзе-небудзь на сцяне цi на паперы.

"П а р ы т э т". Нiчога такога на вочы не трапляла. Хаця чакайце! Вахценны сшытак раскрыты на нейкiм вялiкiм запiсу. Каб ён не плаваў у бязважкасцi, сшытак замацаваны прышчэпкамi i павернуты старонкамi на нас.

"К а н в е н ц ы я". Чытайце, што там напiсана!

"П а р ы т э т". Зараз паспрабуем. Гэта два тэксты, яны побач слупкамi на ангельскай i расейскай мовах...

"К а н в е н ц ы я". Чытайце, чаму марудзiце?

"П а р ы т э т". Назва - "Пасланне землякам". А ў дужках - тлумачальная запiска.

"К а н в е н ц ы я". Стоп. Не чытайце. Сеанс сувязi перапыняецца. Чакайце. Праз колькi часу мы зноў выклiчам вас. Будзьце гатовыя.

"П а р ы т э т". О'кэй!

У гэтым месцы дыялог памiж арбiтальнай станцыяй i Абцэнупрам быў перапынены. Параiўшыся памiж сабой, Генеральныя сукiраўнiкi праграмы "Дэмiвург" папрасiлi ўсiх, акрамя двух дзяжурных парытэт-аператараў, пакiнуць блок касмiчнай сувязi. Толькi пасля гэтага зноў быў адноўлены сеанс двухбаковай сувязi. Вось тэкст, пакiнуты парытэт-касманаўтамi на арбiце "Трамплiн":

"Паважаныя калегi, паколькi мы пакiдаем арбiтальную станцыю "Парытэт" пры вельмi незвычайных абставiнах, на няпэўны час, магчыма, на бясконца доўгi, усё будзе залежаць ад цэлага шэрагу фактараў, звязаных з нашым беспрэцэдэнтным мерапрыемствам, мы лiчым сваiм абавязкам растлумачыць матывы нашага ўчынку...

Мы добра ўсведамляем, што наш учынак здасца, несумненна, не толькi нечаканым, але, вядома, i недапушчальным з пункту гледжання элементарнай дысцыплiны. Аднак выключны факт, з якiм мы сутыкнулiся, знаходзячыся на арбiтальнай станцыi ў космасе, факт, роўны якому цяжка знайсцi ва ўсёй гiсторыi чалавечай культуры, дазваляе нам разлiчваць хаця б на разуменне...

Колькi часу таму мы пачалi ўлоўлiваць сярод незлiчонага мноства радыёiмпульсаў, што iшлi ад касмiчнага акружэння i ў значнай ступенi ад самой зямной iонасферы, насычанай бясконцымi шумавымi i iншымi перашкодамi, адзiн мэтанакiраваны сiгнал у вузкачастотнай паласе, якi, будучы самым вузкiм, а таму i лёгка апазнавальным, заяўляў пра сябе рэгулярна, заўсёды ў адзiн i той жа час i заўсёды з аднолькавымi iнтэрваламi. Спачатку мы не звярталi на яго асаблiвай увагi. Ён працягваў настойлiва нагадваць аб сабе, сiстэматычна зыходзячы са строга пэўнага пункта Сусвету, строга арыентуючыся, мяркуючы па ўсiм, на нашу арбiтальную станцыю. Цяпер мы пэўна ведаем: гэтыя штучна накiраваныя радыёхвалi паступалi ў эфiр i раней, задоўга да нашай вахты, трэцяй па лiку, бо "Парытэт" знаходзiцца на арбiце "Трамплiн" у дальнiм космасе вось ужо амаль два гады. Цяжка растлумачыць, чаму, мусiць, зусiм выпадкова, мы першыя зацiкавiлiся падачай гэтага сiгналу з Сусвету. Як бы там нi было, мы сталi назiраць, адзначаць, вывучаць прыроду гэтай з'явы i паступова, усё больш пераконваючыся пра штучнае яе паходжанне.

Не так хутка звыклiся мы с гэтай думкай, сумненнi не пакiдалi нас праз увесь гэты час. Як маглi мы сцвярджаць iснаванне пазаземнай цывiлiзацыi, апiраючыся хiба на адзiн факт штучнага, як мы думалi, радыёсiгналу, што зыходзiў з невядомых глыбiнь сусветнай далечы? Нас стрымлiвала тая акалiчнасць, што ўсе папярэднiя навуковыя спробы, што неаднаразова распачыналiся з самай мiнiмальнай задачай - выяўлення хоць якiх прыкмет жыцця, у самай простай форме, хаця б на сумежных планетах, - як вядома, вынiкаў не далi. Пошукi пазаземнага розуму лiчылiся малаверагоднымi, а пазней i зусiм нерэальнымi, утапiчнымi заняткамi, бо з кожным новым крокам у даследаваннi касмiчнай прасторы гэтых шанцаў нават i ў тэарэтычным плане рабiлася ўсё менш, калi не сказаць, што яны звялiся практычна да нуля. Мы не адважвалiся заявiць пра свае здагадкi. Мы не збiралiся аспрэчваць паўсюдна ўсталяваную думку пра ўнiкальнасць, беспрэцэдэнтнасць, адзiнкавасць як бiялагiчнага феномена жывога жыцця толькi на планеце Зямля. Дзялiцца сваiмi сумненнямi на гэты конт мы не лiчылi сябе абавязанымi, таму што ў праграму нашых рабочых абавязкаў па арбiтальнай станцыi такога роду назiраннi не ўваходзiлi.