Албанскае танга - Вінцэсь Мудроў

- Не, ты чуў? Вось гэта навіна! - прамармытаў Дрытэра, пазіраючы ўслед чацвёртакурсніку.

Сябар яшчэ штосьці казаў, але Петрыт яго не пачуў. Бо ўжо ўзбягаў па прыступках, па ходу ледзь не збіўшы з ног прафесара кафедры гісторыі КПСС, заляцеў у калідор, падбег да раскладу заняткаў, каб паглядзець - дзе займаецца Надзейчына група, і пачуў знаёмы голас:

- Пеця, я тут!

Надзея са шчаслівай усмешкай на твары стаяла пасярод інстытуцкага калідора, не зважаючы на штуршкі ў спіну - пасля заняткаў студэнты бязладным натоўпам рушылі ў шатню, і ў гэты момант не варта было стаяць у іх на дарозе.

Усмешка вомігам збегла з дзявочага твару.

- Што здарылася?

- Я сёння з’язджаю.

- Куды?

- На вакацыі.

Дзяўчына выпусціла з рук партфель, і той мякка чвякнуў аб падлогу.

- З’язджаеш... а як жа я?! Мы ж збіраліся ехаць у Бабруйск, да маёй мамы!

- Надзя, у нас вельмі мала часу, - ужо зусім апалым голасам прамовіў Петрыт, і дзяўчына, усхліпнуўшы, тыцнулася носам у штрыфель ягонага пінжака.

- Ну што ты... ну навошта гэтыя слёзы? Пры канцы жніўня вярнуся... - прамовіў Петрыт роблена бадзёрым голасам, і дзяўчына страсянула галавой:

- Не... я ведаю... мы больш ніколі не сустрэнемся.

Непадалёку адчыніліся дзверы аўдыторыі, і калідор скалануў вясёлы галас і гучная тупаніна. Але чым бліжэй падыходзіў гаманлівы натоўп, тым больш ціхім рабіўся галас, і тупат пераходзіў у стоены шоргат, і студэнты з двух бакоў абміналі закаханых, як рака абмінае пяшчаную выспу, пры гэтым хлопцы сарамліва панурвалі вочы, а дзяўчаты, якіх было зусім няшмат, глядзелі на іх шырокімі вачыма - з цікаўнасцю і нават са страхам.

Праз паўгадзіны, ускалмачаны і расхлістаны, Петрыт заляцеў у свой пакой. Сябар ужо рыхтаваўся да ад’езду: на стале стаяла валіза, а на падлозе, у поўным бязладдзі, ляжалі вопратка, падручнікі, канспекты ды іншы хломазд.

- Прадай! - задыхана прамовіў Петрыт, выціраючы ўзмакрэлую лабаціну.

Сябар зірнуў на яго здзіўленымі вачыма.

- Кружэлку прадай, з албанскім танга!

У адказ Дрытэра гучна пстрыкнуў зашчапкамі фібравай валізы:

- Не магу, абяцаў Святлане падараваць.

Петрыт плюхнуўся на калені, дастаў з тумбачкі кітайскі тэрмас, кінуў у расчыненую сябрам валізу. Тэрмас ён набыў для бацькі, які працаваў на будоўлі і пакутаваў ад язвы.

- Ладна, забірай, калі ўжо так прыпякло, - Дрытэра паставіў тэрмас назад у тумбачку.

Схапіўшы кружэлку - яна была ў зялёным канверце - Петрыт кінуўся да дзвярэй, але тут жа вярнуўся. Дрогкімі рукамі выцягнуў з нутраной кішэні асадку, паспрабаваў штосьці напісаць на ражку канверта, але асадка не пісала, і ён ляснуў яе аб падлогу.

- Дай сваю! - крыкнуў, не пераводзячы дыхання.

- І маю ляснеш? - паспрабаваў пажартаваць Дрытэра, але, зірнуўшы на сябра, спешна працягнуў асадку.

Асадка пісала чорным атрамантам, і Петрыт, перавёўшы дых, размашыста напісаў: «Не забывай мяне!»

Хаця ён і папярэдзіў Надзею, каб тая не прыходзіла на вакзал - не хацелася заядацца са Смердзяком, ды і навошта праліваць лішнія слёзы,

- але ўсё адно аж да самай апошняй хвіліны паглядаў у закуранае паравозным дымам вакно, у спадзеўцы, што дзесьці на ўскрайку перона мільгане блакітная хусцінка. Цягнік скрыгатнуў сваім жалеззем, скрануўся з месца, і ў вакне з урачыстай павольнасцю праплыў будынак вакзала. Петрыт узлез на верхнюю паліцу, кульнуўся тварам да сценкі і стаў думаць пра тое - што ён напіша ў сваім першым лісце, - і гарачы нос ягоны мерна, у такт хістанню вагона, тыцкаўся ў халодную перабойку.

VIII

Прамінуў красавік, белым бэзавым кветам асыпаўся травень, Надзея здала экзаменацыйную сесію, а ліста ўсё не было. І кожны раз, заміраючы, яна выбягала да весніц, насустрач паштарцы, і паштарка тыцкала ёй у рукі «Гомельскую праўду», якую выпісвала гаспадыня. І сэрца кожнага разу сціскалася ад несуцешнай і пякучай крыўды. Пры развітанні на кружэлцы з албанскім танга, якую Нюрка, дачка гаспадыні, цяпер круціла дзень да ночы, Петрыт напісаў свой адрас. Аднак сказаў, каб яна чакала ліста, бо наўрад ці будзе сядзець у бацькоўскай хаце. І яна чакала. Уладкавалася на час вакацый упакоўшчыцай на тэкстыльную фабрыку, штовечару вярталася з працы, умольна глядзела на Нюрку, і тая з уздыхам апускала вочы. Але вось аднойчы, дажджыстым адвячоркам, Нюрка сама выбегла насустрач, махаючы ў паветры запаветным пісьмом.

Канверт выглядаў пацёхканым, няўмела заклееным - падобна, што яго ўскрывалі, - і Надзея строга глянула на Нюрку.

- Ну што ты... паштарка такі прынесла, - з крыўдаю ў голасе прамовіла Нюрка. Але тут жа палагаднела, павяла падбароддзем: - Ну, што ён там піша?

Надзеі той хвіляй хацелася пабыць адной. Дакладней, сам-насам з доўгачаканым лістом. Яна пайшла ўздоўж плота, асцярожна надрываючы канверт, і трывожная пройма злёгку казытала душу. Нарэшце прабеглася занепакоенымі вачыма па першых радках. Ліст быў незразумелы, напоўнены нейкімі недарэчнымі і нават дзікімі словамі. «Паважаная Надзея! - пісаў Петрыт, - вось я і дома, у мілай і дарагой майму сэрцу сацыялістычнай Албаніі. Цяпер нам цяжка. Рэвізіяністы спрабуюць раскалоць сталёвае адзінства партыі, ліючы патокі маны і ўчыняючы самыя гнюсныя правакацыі. Але Партыя працы і наш гераічны народ ужо загартаваныя ў барацьбе з рэвізіянісцкай навалай і, без усялякага сумневу, пераадолеюць цяжкасці і выйдуць пераможцамі ў змаганні з апартуністамі і рэвізіяністамі. А мы, албанскія студэнты, без усялякай прынукі, яшчэ шчыльней згуртаваліся вакол ЦК нашай партыі і Палітбюро на чале з любімым правадыром таварышам Энверам Ходжа...»

Якія рэвізіяністы? Якія апартуністы? Пра што ён піша? - Надзея агледзела пісьмо з усіх бакоў. Адваротнага адрасу на канверце не было. Спачатку падумала, што гэта Петрытавы сябар Дрытэра вырашыў з яе пажартаваць. Аднак почырк быў знаёмы, да болю знаёмы... Потым вырашыла, што Петрыт сур’ёзна захварэў, альбо, яшчэ горай, патрапіў у вязніцу і вымушаны пісаць усю гэтую лухту пад дыктоўку наглядчыкаў.

Яна адразу ж напісала ліст і ў той жа вечар аднесла на паштамт.

Стрыжаная пад хлопчыка дзяўчына наклеіла на канверт некалькі марак з надпісам «ХХІІ з’езд», хацела пакінуць пісьмо ў сябе, але Надзея сказала, што сама ўкіне ў скрыню.

І вось важкае пісьмо з ціхім шорхатам упала на бляшанае дно.

- Даляці да яго... калі ласка... даляці, - прашаптала, прыціснуўшыся лбом да паштовай скрыні. І доўга так стаяла, аж пакуль нейкая бабуля не кранулася пляча і не запытала:

- Ты што, мілая, плачаш? Здарылася што?

- Здарылася, - адказала, змахнуўшы слязіну ражком блакітнай хусткі, - той самай, якую ёй падараваў Петрыт.

Аніхто з трох албанцаў у Гомель не вярнуўся.

1 верасня Надзея прыйшла з заняткаў, і Нюрка моўчкі паказала на стол. На стале ляжаў той самы канверт з маркамі, прысвечанымі 22-му партз’езду. З апалым сэрцам яна ўзяла яго ў рукі і ўбачыла размытую пячатку «Адрасат выбыў».

«Як гэта выбыў? Куды?» - Надзея паволі апусцілася на крэсла і зноўку, як і мінулым разам, уважліва агледзела канверт. Адваротны бок быў пакамечаны - усё адно, як яго трымалі над парай, - але гэтым разам там не было размытага штэмпеля з двухгаловым арлом. Ліст, падобна, наогул не перасылалі ў Албанію.

Яна ізноў пабегла на паштамт, уклала той самы ліст у новую канверт, піхнула ў акенца, і тая ж самая стрыжаная пад хлопчыка дзяўчына вярнула яго назад.

- У Албанію не прымаем.

- Як не прымаеце? - у галаве паплыло, і партрэт Карла Маркса на сцяне бруднай плямай завіс у паветры. Надзея са здзіўленнем і насцярогай глянула на пісьмо - нібыта гэта было ўласнае сэрца, - і мажная цётка, што пнулася здаць пасылку, адсунула яе плечуком ад акенца.

Вярнуўшыся дахаты, дзяўчына не распранаючыся абрынулася на ложак, і цяжкая млосць разлілася па целе. «Ну чаму ён не прыехаў?! Чаму нельга напісаць ліста ў тую чортаву Албанію?!»

Гаспадыня трэсла за плячук, запрашала на вячэру, але яна ляжала, заціснуўшы твар падушкай, і амаль не дыхала. Потым Нюрка вярнулася з танцаў, села каля яе на ложак, палашчыла валасы, а пачуўшы, што пошта не прымае лістоў, паведаміла нешта такое, ад чаго слёзы Надзейчыны вомігам высахлі, і яна падхапілася на ногі.

- Нашая загадчыца днямі ў Варшаву едзе, да нейкіх сваіх сваякоў. Кажа, упершыню пусцілі. Аддамо ёй ліст, а яна там, у Польшчы, яго на пошту аднясе. Адтуль жа, відаць, лісты даходзяць. - Паведаміўшы такую навіну, Нюрка падсела да прымача і, зірнуўшы на ходзікі, сказала: - Зараз штосьці пачуеш.

Нюрка цэлымі гадзінамі праседжвала ля радыёлы. Ці то круціла кружэлкі, ці то шнарыла па эфіру ў пошуках вясёлай музыкі.

Настроіўшыся па патрэбную хвалю, радыёаматарка ўзняла ўгору па­лец. У прымачу штосьці зашумела, і ён азваўся паныла-цягуткімі зыкамі, якія шматкроць паўтараліся, нарэшце зайграла музыка, і жаночы голас урачыста абвясціў: «Говорит Тирана! Говорит Тирана! Начинаем нашу передачу на русском языке!»