Бары-бэры - Уладзімір Някляеў

Злева на століку, каля якога сядзеў Бялінскі, стаяў, чаго не было на карціне Крамскога, бо партрэты і бюсты не п’юць, дзьмуты штоф з кілішкамі. Літаратары выпівалі. Гулялі. Справа на століку ляжалі карты, пасярэдзіне - куча асігнацый.

А ім труну няма за што купіць...

Можна было б падумаць, што ён, Аляксей Сяўко, звар’яцеў, але, калі б яно было так, дык наўрад ці ён так бы думаў, бо вар’яты пра тое, што яны вар’яты, не думаюць, - гэта Сяўко вычытаў некалі ў некага з рускіх літаратараў. Тады што з ім?..

- Паказвайце, паказвайце... - казаў, дапамагаючы развязаць шпагат, бо ў Сяўко трэсліся рукі, той, які быў у акулярах. Мусібыць, Дабралюбаў. Ці, можа, Бялінскі, Сяўко са школы іх блытаў. - Пабачым, як Іван Мікалаевіч справіўся з кампазіцыяй. У яго з гэтым, між намі кажучы, не надта. Партрэтыст-та ён партрэтыст, а вось што да кампазіцыі...

- Няпраўда! - горача перапыніў, мусібыць, Дабралюбава той, які быў з бародкай. Мусібыць, Бялінскі. - Іван Мікалаевіч геній кампазіцыі!

- Пабачым, пабачым... - не стаў спрачацца з, мусібыць, Бялінскім, мусібыць, Дабралюбаў, і Сяўко падумаў, што такія культурныя людзі маглі б і назвацца, калі б не былі гэткімі ганарлівымі і не думалі, што іх і без таго ўсе ведаюць. Ну, у школе, можа, і ведалі, але калі тое было... А цяпер, калі й разбярэшся, хто з іх хто, дык не ўспомніш, як каго зваць. Нават гэтага з бакенбардамі. Мусібыць, Міцкевіча. - Вось, калі ласка! - развязаўшы шпагат і садраўшы газеты, якімі абгорнутая была карціна, пераможна ўсклікнуў Дабралюбаў. - І дзе вы бачыце тут генія кампазіцыі?

Дабралюбаў, сеўшы на зэдлік і прысланіўшы карціну да канапы, на якой ляжаў нябожчык, звярнуўся чамусьці не да Бялінскага, які з ім спрачаўся, а да Сяўко, які маўчаў, усё глыбей усведамляючы тое, што бачыў, і ўсё болей не разумеючы таго, што ўсведамляў: гэтыя людзі ўсе, а не адзін Някрасаў, павінны былі памерці, бо яны даўным-даўно, яшчэ пра царызме, нарадзіліся! І на табе: жывыя, сядзяць у кватэры Кашына. А дзе Кашын, куды Кашын падзеўся?

Трэба шукаць Кашына. Выбірацца адсюль трэба, пакуль сам жывы. І шэдэўр, карціну забраць, хоць яна так сабе па кампазіцыі...

- Карціну вам не забраць, - прачытаў ягоныя думкі Бялінскі. - Бо яна не ваша.

Тое, што Бялінскі прачытаў ягоныя думкі, Сяўко, канечне, здзівіла, але не так, каб пакінуць нейкім штукарам карціну, якую нёс ён Кашыну.

- Яна мая! - цвёрда сказаў ён і Бялінскаму, і ўсім астатнім, падобным да рускіх літаратараў і польскага паэта ілюзіяністам, штукарам, якія, невядома скуль узяўшыся, пасяліліся ў кашынскай кватэры. - Яе мая жонка ў Піцеры купіла!

Бялінскі паківаўся на венскім крэсле.

- Цікава... І што яна рабіла ў Піцеры?

- Да брата ездзіла. Да стрыечнага. Ён у Эрмітажы...

Сяўко асёкся. Не расказваць жа, што стрыечнік Алёны скраў карціну з Эрмітажу.

- І не расказвайце, - неяк гадзенька ўсміхнуўся Бялінскі. - Карціну стрыечнік вашай жонкі не краў, бо не мог яе ўкрасці, працуючы электрыкам у Эрмітажы. Гэтая карціна з Трацякоўскай галерэі.

Логіка ў Бялінскага была дзіўная: чаму гэта электрык з Эрмітажу не можа ўкрасці карціну ў Трацякоўскай галерэі? Няхай нават тая галерэя ў Маскве, а не ў Піцеры - гэта Сяўко ведаў. Але тады выходзіць (і праз тое, мусіць, Бялінскі і ўсміхаецца гадзенька), што Алёна ездзіла не ў Піцер? У Маскву - і не да стрыечніка? І карціна - не ад яго?..

Бялінскі паскубаў бародку.

- Цікавы ў вас кірунак думак... Ды карціна ў любым выпадку не ваша.

- А чыя?

- Нічыя, - не расплюшчыўшы вачэй, ціха сказаў нябожчык. - Яна ў банку.

Тое, што нябожчык хоць і ціха, але загаварыў, нікога не ўразіла. Нават Сяўко не ўразіўся, бо не зразумеў:

- У якім банку?

Нябожчык, ледзь прыпадняўшы руку, паказаў на кучу асігнацый і карты.

- У гэтым. У вас жа, апроч карціны, няма чаго ў банк паставіць... Згуляем?

Сяўко не гуляў у карты, ён ні ў што не гуляў, нават у лато, і збіраўся сказаць, што ні ў што не гуляе, але не паспеў.

- Не адмаўляйцеся! - падхапіўшыся з крэсла, парывіста абняў яго Бялінскі і зашаптаў на вуха. - Нечаканка ў Маскве! Раптам мэра пагналі! Казіно ўсе пазачынялі!

- Куды пагналі?.. - паспрабаваў Сяўко адштурхнуць няўрымслівага Вісарыёна (во, успомніў: яго Вісарыёнам завуць! Ніколі б не падумаў, калі б не ўспомніў!), а той павіс на ім:

- У Лондан! Як Герцана! Дык мы да вас! Вы не ўяўляеце, чаго нам гэта каштавала! Колькі здароўя адняло ва ўсіх, асабліва ў Някрасава!..

- Якое здароўе, калі памёр... - ледзь выкруціўся Сяўко з парывістых абдымкаў Бялінскага, каб адразу патрапіць у палымяныя абдымкі Дабралюбава, які ўскочыў са свайго зэдліка.

- У нейкім сэнсе памёр! Толькі ў нейкім сэнсе, бо ён геній! А геніі несмяротныя!

Нябожчык, як здалося Сяўко, слязу пусціў.

- Любоў да цябе асвяжыла маё сэрца!.. Як шкада, што ты памёр раней за мяне, ах, як шкада! - працягнуў ён рукі да Дабралюбава, які спытаў Сяўко:

- Вы чыталі «Апошнія песні»?

Апошніх песень Сяўко не чытаў. Някрасава ён ведаў толькі таму, што той - гэта Сяўко са школы помніў - уславіў працоўны подзвіг простага беларуса на будаўніцтве чыгункі.

- І-мен-на! - усклікнуў Дабралюбаў, прачытаўшы ягоныя думкі. Яны ўсе ўмелі думкі чытаць, так што незразумела, навошта кнігі пісалі. - А хто яшчэ ва ўсёй сусветнай паэзіі ўславіў працоўны подзвіг простага беларуса на будаўніцтве чыгункі? Вось ён уславіў? - ткнуў Дабралюбаў пальцам у, мусібыць, Міцкевіча, які сядзеў у нагах нябожчыка і маўчаў.

- Не ўславіў! А чаму?..

- Бо паляк, - сказаў Бялінскі. - Не рускі.

Міцкевіча гэта зачапіла.

- Пры чым тут: паляк, не рускі?.. - упершыню падаў ён голас. - Пры мне чыгункі не было.

- А пры ім не было беларусаў! - нахіліўся Бялінскі да нябожчыка. - Але ж ён напісаў! Прадбачыў! Геній!.. - і павярнуўся да Міцкевіча. - А ты не прадбачыў.

3 апошніх слоў вынікала, што Міцкевіч не геній, і той ускрыўдаваў.

- Як гэта беларусаў не было?.. Я сам беларус!

Бялінскі скрывіўся:

- Ведаем, які ты беларус...

- Самы натуральны! - усхапіўся з канапы Міцкевіч. - Нальшанскі! 3 Наваградку!..

- Без юдафобіі! - стаў паміж імі Дабралюбаў. - Абрыдла!.. - і кінуў Міцкевічу. - Быў бы беларусам, пісаў бы па-руску! Як Пушкін.

Апошніх слоў Дабралюбава Сяўко не зразумеў. Міцкевіч, падобна, таксама. Відаць было, як ён шукаў, што адказаць Дабралюбаву, але не знайшоў і зноў сеў на канапу, пасунуўшы нябожчыка.

- А-а-а! - узняў палец угору Дабралюбаў. - Я ж казаў!

Што ён казаў?..

- Пра беларусаў мала пішуць, - скрушна прамовіў нябожчык. І, памаўчаўшы, дадаў. - Я напісаў два радкі - і столькі шуму.

Усе заківалі галовамі: маўляў, так, зусім мала пішуць пра беларусаў, і ўсе глядзелі на Сяўко, нібы нечага чакаючы, а ён глядзеў на ўсіх: чаго?

- Падыдзі і дзякуй скажы, - штурхнуў яго ў бок Дабралюбаў. - Падыдзі і скажы!..

Сказаць, канечне, можна, толькі за што ён павінен дзякаваць? Не ягоны ж працоўны подзвіг нябожчык уславіў, дый не было за Сяўко ніякіх подзвігаў, не лічыць жа подзвігам завалены мост, але, паколькі сітуацыя і без таго напружвалася, ён вырашыў яе не абвастраць. Падышоў і падзякаваў.

- Няма за што... - сказаў нябожчык, і Міцкевіч буркнуў: «Сапраўды...», - чаго нябожчык не пачуў ці не захацеў пачуць, спытаўшы Сяўко. - А вы не маглі б маскоўскага мэра вярнуць? Ну, калі не самі, дык праз некага?

Як ён маскоўскага мэра верне?.. Праз каго?.. Ён і мінскага не вярнуў бы, калі б таго пагналі. Вунь ён Зусману напісаў, бо дырэктар інстытута папрасіў, каб той вярнуўся - Зусман не адказаў нават. А дырэктар, дазнаўшыся, што Зусман нават не адказаў, яшчэ й кпіны строіў: “Не пава-а-жае вас Зусман.” І па плячы паляпваў.

Усё жыццё нехта па плячы паляпвае.

Нябожчык уздыхнуў, нібы ведаў, што гэта такое, калі цябе ўсё жыццё паляпваюць па плячы, і ўзяў карты са століка.

- Зусмана мы можам вярнуць. Згуляем? Ваш выбар: брыдж, покер, прэферанс? Выйграеце - ваш Зусман.

На якую халеру яму Зусман? І як яны могуць вярнуць яго? А калі й могуць, дык няхай з дырэктарам гуляюць. Гэта дырэктара без Зусмана, бо маставікоў зусім не засталося, з інстытута пагнаць могуць. Як мэра з Масквы.

- Я табе пагуляю! Я табе рукі павырываю! - накінулася на нябожчыка, нібы забіць яго хацела, худая і змораная жанчына, ніякая не сядзелка, бо якая сядзелка гэтак накінецца, толькі жонка. - Усё спусціў, пахаваць няма за што!

- А нашто яго хаваць? - рассмяяўся Міцкевіч. - Ён і так добра ляжыць.

Не падобна было, што ён сядзіць каля ложа Някрасава па-сяброўску. Калі б Някрасаў быў жывы, дык можна было б падумаць, што Міцкевіч чакае, пакуль той сканае.

Нябожчык не пакрыўдзіўся.

- Ведаеш, чаму я захаваўся, як новы? - весела спытаў ён Міцкевіча.

- Бо памёр пад Новы год! У Расіі! У люты мароз!

- Дык і я, здаецца, не летам... - паспрабаваў успомніць, калі ён памёр, Міцкевіч, а Дабралюбаў пырхнуў, як на марозе:

- Ага, у Візантыі! Калі ў той Візантыі лютая зіма была?..

Гэтых рускіх паслухаць, дык Візантыя горшая за Расію, бо там цёпла. І не замерзнеш, калі памрэш. Хоць звягаюцца яны з палякам, канечне, не праз тое... Не надта яны, падобна, адзін аднаго любяць. Дый калі рускія любілі палякаў? Ці палякі рускіх?..