Гронкi гневу (на белорусском языке) - Джон Стейнбек

- Ну дык чаго ты не молiшся? - таропка загаварыла яна. - Ты прапаведнiк цi не?

Моцныя пальцы Кейсi нерашуча пацягнулiся да дзедавага запясця i абхапiлi яго.

- Я ўжо казаў табе, бабка. Не прапаведнiк я.

- Усё роўна малiся, - загадала старая. -Ты справу гэту на памяць ведаеш.

- Не магу, - сказаў Кейсi. - Я не ведаю, за што малiцца i каму малiцца.

Бабка адвяла ад яго вочы i спынiла позiрк на Сэйры.

- Ён не хоча малiцца, - сказала яна. - А я не гаварыла вам, як малiлася Руцi, калi была яшчэ зусiм маленькая? "У пасцельцы спачываю, богу душу ўручаю. А туды як прыляцiць, там буфет пусты стаiць, а бедны сабачка галодны сядзiць. Аман". Вось як яна малiлася.

Па брызенце палаткi з сонечнага боку пасунуўся цень - нехта прайшоў мiма.

А дзедава цела ўсё яшчэ змагалася, б'ючыся ў сутаргах. Раптам яно здрыганулася, быццам ад раптоўнага ўдару, i дзед зацiх i перастаў дыхаць. Кейсi глянуў на твар старога i ўбачыў, што ён робiцца чарнавата-барвовы. Сэйры дакранулася да пляча прапаведнiка:

- Язык, хутчэй язык!

Кейсi кiўнуў галавой.

- Засланiце яго ад бабкi, - сказаў ён цiха i разняў дзеду сцятыя скiвiцы, прасунуў пальцы ў самае горла, каб дастаць язык. I калi ён адцягнуў яго, з горла вырваўся раскацiсты хрып i дзед перарывiста ўздыхнуў, як усхлiпнуў. Кейсi падабраў з зямлi тонкую палачку i прыцiснуў ёю язык, услухоўваючыся ў вуркатлiвае, няроўнае дыханне.

Бабка насiлася па палатцы, як напалоханая курыца.

- Малiся! - патрабавала яна. - Малiся ж! Малiся, табе кажуць! - Сэйры дарэмна спрабавала яе суняць. - Малiся, каб цябе чорт! - закрычала бабка.

Кейсi глянуў на яе. Вуркатлiвае дыханне рабiлася ўсё гучнейшым i больш перарывiстым.

- Ойча наш, якi ёсць у небе, свяцiся Iмя Тваё...

- Слава! - выгукнула бабка.

- ...прыйдзi валадарства Тваё, будзь воля Твая... як у небе... так i на зямлi.

- Аман.

З адкрытага рота старога вырваўся сутаргавы ўсхлiп i хрыплы працяглы выдых.

- Хлеба нашага штодзённага... дай нам сёння... i адпусцi нам грахi нашы. Дыхання не стала чуваць. Кейсi глядзеў на дзедавы вочы - яны былi ясныя, глыбокiя, пранiклiвыя, у iх затаiлася спакойная ўсёведнасць.

- Алiлуя! - крыкнула бабка. - Гавары далей.

- Аман, - сказаў Кейсi.

Бабка маўчала. З таго боку палаткi панавала цiшыня. Толькi па шашы прашумела коламi машына. Каля матраца Кейсi не падымаўся з кален. Звонку людзi ў напружаным маўчаннi прыслухоўвалiся да гукаў, што абвяшчалi смерць. Сэйры ўзяла бабку пад руку i вывела з палаткi. Старая iшла, поўная годнасцi, з высока ўзнятай галавой. Яна iшла так напаказ усёй сям'i. Сэйры падвяла яе да матраца, што ляжаў на зямлi, i ўсадзiла яе. I бабка сядзела, пазiраючы проста перад сабой, сядзела горда, бо ведала, што ўсе позiркi скiраваны на яе. У палатцы было цiха. Нарэшце Кейсi рассунуў брызент i выйшаў.

Бацька цiха запытаўся:

- Што з iм было?

- Апаплексiчны ўдар, - адказаў Кейсi. - Удар, i адразу канец.

А жыццё iшло па сваiх законах. Сонца дакранулася да лiнii гарызонту i сплюшчылася. Доўгая калона вялiкiх чырвоных грузавiкоў паказалася на шашы. Машыны iшлi з грукатам, скаланаючы зямлю, а iх вертыкальныя выхлапныя трубы выплёўвалi сiнi дым дызельнага палiва. У кабiне сядзеў толькi вадзiцель, яго зменны спаў на ложку, падвешаным пад самым верхам. Грузавiкi грукаталi няспынна, пад iх цяжкiм поступам увесь дзень i ўсю ноч дрыжэла зямля.

Сям'я з'ядналася ў адно цэлае. Бацька апусцiўся на кукiшкi, побач з iм прысеў дзядзька Джон. Галавой сям'i цяпер быў бацька. Ной, Том i Эл таксама селi на кукiшкi, а прапаведнiк апусцiўся проста на зямлю i потым лёг, абапёршыся на локаць. Руцi i Ўiнфiлд бадзёра прытупалi з вядром вады, але адразу адчулi нядобрае, запаволiлi крок i, паставiўшы вядро на зямлю, цiха падышлi да мацi.

Бабка сядзела горда, спакойна, пакуль уся сям'я не сабралася, пакуль на яе не перасталi глядзець, а тады лягла, закрыла твар сагнутай у локцi рукой. Чырвонае сонца схавалася, i над зямлёй разлiлося мiгатлiвае сутонне; твары людзей здавалiся зусiм светлымi, а вочы паблiсквалi, адлюстроўваючы вячэрняе неба. Вечар збiраў святло адусюль - дзе толькi мог.

Бацька сказаў:

- Гэта здарылася ў палатцы мiстэра Ўiлсана.

Дзядзька Джон пацвярджальна кiўнуў галавой:

- Ён уступiў сваю палатку.

- Добрыя, сардэчныя людзi, - цiха прамовiў бацька.

Уiлсан стаяў каля сваёй папсаванай машыны, а Сэйры сядзела каля бабкi на матрацы, стараючыся не дакранацца да яе.

Бацька паклiкаў:

- Мiстэр Уiлсан!

Уiлсан няспешна падышоў да iх i апусцiўся на кукiшкi. Сэйры таксама падышла i стала каля яго.

Бацька сказаў:

- Мы вам вельмi ўдзячныя, людзi.

- Мы радыя, што хоць чым-небудзь змаглi памагчы вам, - адказаў Уiлсан.

- Мы вельмi абавязаныя вам, - сказаў бацька.

- Перад тварам смерцi не варта лiчыцца, - прамовiў Уiлсан, i Сэйры падхапiла:

- Не варта лiчыцца.

Эл сказаў:

- Я адрамантую вам машыну... мы з Томам яе адрамантуем. - I Эл адчуў прылiў гордасцi, што ён можа заплацiць доўг, якi лёг на яго сям'ю.

- Ад дапамогi мы не адмовiмся. - Уiлсан прызнаў, што прымае такую плату.

- Трэба вырашыць, як нам быць далей, - сказаў бацька. - Ёсць закон: пра нябожчыкаў неабходна паведамiць уладам, а яны возьмуць сорак даляраў для гаспадара пахавальнага бюро або пахаваюць яго як жабрака.

- У нас у сям'i жабракоў нiколi не было, - умяшаўся дзядзька Джон.

Том сказаў:

- Можа, i не тое яшчэ будзе. З зямлi нас раней таксама нiколi не зганялi.

- Мы дрэннага нiчога не рабiлi, - сказаў бацька. - Нас няма чым папракнуць. Без грошай нiчога не бралi, чужой ласкаю нiколi не карысталiся. Калi з Томам здарылася бяда, мы галаву трымалi высока. На яго месцы кожны так зрабiў бы.

- Дык што ж рабiць будзем? - запытаўся дзядзька Джон.

- Зробiш па закону, цела забяруць. У нас усяго паўтары сотнi даляраў. Сорак пойдзе на пахаванне, i тады мы не даедзем да Калiфорнii. А не заплацiш, яго пахаваюць як жабрака.

Мужчыны заварушылiся i ўставiлi вочы ў зямлю, што цямнела ў iх пад нагамi.

Бацька цiха сказаў:

- Дзед пахаваў свайго бацьку сам, сваiмi рукамi, зрабiў усё, як належыць, i сам рыдлёўкаю зрабiў магiльны насып. У тыя часы чалавек меў права легчы ў магiлу, выкапаную яго сынам, а сын меў права пахаваць свайго бацьку.

- Цяпер законы ўжо не тыя, - сказаў дзядзька Джон.

- Часам цяжка прытрымлiвацца закону, - сказаў бацька. - Асаблiва калi хочаш, каб усё было па сумленнi. Такiх выпадкаў хапае. Калi Флойд хаваўся, як дзiкi звер, закон патрабаваў, каб мы выдалi яго, але нiхто не выдаў. Iншы раз даводзiцца абыходзiць закон. Вось я i кажу: я маю права пахаваць роднага бацьку. Хто-небудзь хоча што сказаць?

Прапаведнiк прыўзняўся на локцi.

- Законы мяняюцца, - сказаў ён, - а людскiя патрэбы застаюцца. Ты маеш права рабiць тое, што табе трэба рабiць.

Бацька павярнуўся да дзядзькi Джона:

- Гэта i тваё права, Джон. Ты маеш што-небудзь супраць?

- Нiчога, - адказаў дзядзька Джон. - Толькi атрымлiваецца так, быццам мы хочам хаваць яго пад сховай начной цемры. Пры жыццi дзед рабiў усё адкрыта.

Крыху прысаромлены, бацька сказаў:

- Гэтак, як ён рабiў, нам цяпер нельга. Трэба даехаць да Калiфорнii, пакуль грошы яшчэ ёсць.

I Том уставiў сваё слова:

- Бываюць выпадкi, калi дзе-небудзь капаюць зямлю, знаходзяць нябожчыка i ўзнiмаюць гвалт - забiлi чалавека. Нашы ўлады цiкавяцца мёртвымi больш, чым жывымi. Пачнуць дазнавацца, хто ён такi i як памёр. Я вось што прапаную: давайце пакладзём у бутэльку запiску i закапаем разам з iм. Там усё будзе сказана - хто ён, як памёр i чаго яго тут пахавалi.

Бацька ў знак згоды пакiваў галавой.

- Правiльна. Толькi трэба прыгажэй напiсаць. I дзеду не так самотна будзе, калi з iм будзе яго iмя, а то закапалi - i ляжы адзiн, стары, пад зямлёй. У каго-небудзь ёсць яшчэ што сказаць?

Усе маўчалi.

Бацька павярнуўся да мацi:

- Ты ўбярэш яго?

- Убяру, - адказала мацi. - А хто вячэру згатуе?

- Я прыгатую вячэру, - сказала Сэйры Ўiлсан. - Мы з вашай старэйшай дачкой усё зробiм.

- Вялiкi дзякуй. Ты, Ной, пайдзi дастань з якой бачуркi свiнiны. Яна як след яшчэ не прасалiлася, але есцi можна.

- А ў нас ёсць паўмяшка бульбы, - сказала Сэйры.

- Дай мне дзве манеты па паўдаляра, - папрасiла мацi ў бацькi; той пакапаўся ў кiшэнi i падаў ёй срэбра.

Мацi адшукала таз, налiла ў яго вады i панесла ў палатку. Там было амаль зусiм цёмна. Сэйры ўвайшла следам, запалiла свечку, прыткнула яе на скрынку i пакiнула мацi адну. Мацi паглядзела на нябожчыка, i ў яе сцiснулася сэрца. Яна адарвала палоску ад свайго фартуха i падвязала дзеду нiжнюю скiвiцу. Выпрастала яму ногi, склала рукi на грудзях. Потым апусцiла яго павекi i паклала на iх па сярэбранай манеце, зашпiлiла яму кашулю i абмыла твар.

Сэйры зазiрнула ў палатку:

- Можа, чым дапамагчы?

Мацi паволi падняла галаву.

- Зайдзiце, - сказала яна. - Хацела б з вамi пагаварыць.

- Старэйшая дачка ў вас упраўная, - сказала Сэйры. - Колькi ўжо бульбы абабрала! Дык кажыце, што трэба рабiць?

- Я хацела абмыць яго, ды вось няма ў што пераапрануць. А коўдра ваша цяпер сапсаваная. Мёртвы дух нiчым з яе не вытравiш. Памятаю, у нас сабака панюхаў матрац, на якiм памерла мая мацi, i аж затросся i пачаў гыркаць, хоць два гады прайшло пасля яе смерцi. Мы загорнем яго ў вашу коўдру, а вам аддадзiм другую, у нас ёсць.