Блакит - Неизвестно

Тады ж у Паўлава, дзе прысутнічаў аддзел у поўным складзе, удавалася на дзіва лёгка саўладаць з эмоцыямі, аднак, як толькі застаўся адзін у сваім кабінеціку, не знаходзіў сабе месца, эмоцыі рваліся наверх, карцела выліць некаму ўсё, што накіпела на душы, а лепш дык даць здачы, выказаць усё, аднак нешта стрымлівала вяртацца да яго і даказваць тэт-а-тэт... Пазваніў Генадзь, па маім голасе зразумеў, што нешта здарылася, паабяцаў праз хвілінаў сорак па дарозе з работы зазірнуць да мяне ў “начлежку”. Ніколі яшчэ сыход з ЦК ня быў такім рэальным і непазьбежным. Гняло толькі адно: не пасьпеў атрымаць тут, у Менску, кватэру. І што цяпер застаецца? Нясолана хлябнуўшы, вяртацца ў Гародню ды шукаць нейкую работу. Павагаўшыся, рашыў “паспавядацца” ў АТК, які, звычайна, да позьняга вечару заседжваўся ў сябе ў кабінеце...

Аляксандр Трыфанавіч выслухаў з лёгкай хітраватай усьмешачкай, запытаў, ці не сарваўся я пры сьведках на грубасьць і лаянку? Запэўніў, што не, і ён ­пахваліў, супакоіў: не бяры да галавы – пакуль я тут, нічога ён табе ня зробіць... На душы адразу ж адлягло, а ён строга наказаў: трымай сябе ў руках, як бы не правакаваў Паўлаў на людзях, пры сьведках – не сарвіся, не дай яму такой радасьці, хітравата ўсьміхнуўся і параіў:

– А ты дулю ў кішэні трымай і цярпі. Альбо ўяўляй сабе, што разьбіваеш яму аб лоб сырыя яйкі – і жаўткі, бялкі расплываюцца па ягонай фізіяноміі... Па­спрабуй – памагае... А бяз сьведак, калі ніхто ня чуе – сьмела пасылай к бенінай матары, хай потым некаму паспрабуе даказаць... А каб супакоіцца – абыйдзі два-тры кругі вакол ЦК, пасядзі ў скверыку. Праходзіць...

Ня ведаю, які эфект ад дулі ў кішэні, бо не пасьпеў апрабаваць, а вось пасылаць бяз сьведак Паўлава да бенінай мамы ды ў дадатак яшчэ пакрыць смачным мацюком – насамрэч вельмі памагала... Аднойчы, калі Паўлаў пры сьведках стаў выходзіць з сябе, правакуючы мяне на скандал, нечакана ўявіў, што разьбіваю яйкі аб ягоны лоб – і ня мог стрымацца ад рогату ў самы што ні ёсьць эмацыянальна-напружаны момант, ад чаго Паўлаў аж пасінеў. Ён глядзеў з лютасьцю ў вачах, як мяне душыць сьмех, пэўна, прымаў трохі за ненармальнага, як дарэчы, і я яго, са спачуваньнем...

А праз колькі дзён адбыліся падзеі, якія на нейкі час усталявалі між намі амаль што поўнае паразуменьне. Стала вядома, што тэлерадыёкамітэт сабраўся наведаць Пётр Міронавіч Машэраў. Па ўсіх канонах у ягонай сьвіце належала быць і загадчыку сектару як непасрэднаму куратару, аднак Паўлаў заявіў, што мне там рабіць няма чаго, паколькі Машэраў запрасіў ехаць разам яго, Паўлава. І цяпер шкадую, што не ўдалося пабачыць на свае вочы, паслухаць на свае вушы, хоць ужо вечарам мне ўсё падрабязна расказаў Генадзь. Але ня буду пераказваць з ягоных словаў, спадзяюся, ён сам напіша, каб прасьвятліць праблему, вакол якой наплецена нямала кашоў, а менавіта – стаўленьне Машэрава да беларускай мовы, якой ён, як вядома, не карыстаўся ні ў побыце, ні ў публічнай дзейнасьці. Прыгадаю толькі пра незвычайныя падзеі, якія сталі адбывацца адразу ж пасьля ягонага наведаньня тэлерадыёкамітэту. Не памятаю, дзе быў Кузьмін – у ад’езьдзе ці ў адпачынку, бо назаўтра ж нараду з удзелам прадстаўнікоў аддзелаў навукі і навучальных установаў, культуры, прарэктара БДУ і вядучых выкладчыкаў факультэту журналістыкі на чале з легендарным дэканам Рыгорам Васільевічам Булацкім сабраў ня ён, а Паўлаў. Калі ён абвясьціў парадак дня – абмеркаваньне і выпрацоўка мераў і захадаў па павышэньні прэстыжнасьці беларускай мовы, у многіх, у тым ліку зьбянтэжанага Булацкага, аж сківіцы адвісьлі. І не таму, што праблема не актуальная, а ня верылася вушам, было неспасьцігальна, што ёю займаецца Паўлаў. Той коратка праінфармаваў аб сустрэчах Машэрава ў Дзяржтэлерадыё і адразу ж у сваёй наступальна-катэгарычнай манеры атакаваў факультэт журналістыкі: маўляў, Пётр Міронавіч страшэнна зьдзіўлены і абураны, што выпускнікі факультэту не валодаюць беларускай мовай, ня могуць у кадры нават пытаньня задаць субяседніку так, як той размаўляе. Ён “чысьціў”, не ашчаджаючы самалюбства айца рэспубліканскай журналістыкі Булацкага і ягоных калегаў за непрафесіяналізм саміх і насаджэньне непрафесіяналізму ў беларускамоўных выданьнях. “Для каго мы рыхтуем кадры?! – грозна наступаў Паўлаў. – Для Тамбова, Пензы ці для сваёй рэспублікі?” Усё гэта з ягоных вуснаў падавалася нейкім сюррэалізмам. А для мяне, хто ўжо меў інфармацыю аб сустрэчах Машэрава, дык самым дзіўным і неверагодным было: а Паўлаў ніводным знакам не выдае, што гаворыць з чужога голасу, наступіўшы на горла ўласнай песьні. Але што б там ні было, а цешыла, уздымала, што нарада рэальная і праводзіць яе Паўлаў са згоды і па даручэньні самога Машэрава. З захапленьнем думаў: ну й мудзёр жа Пётр Міронавіч! Змусіць апантанага антыбеларуса напорыстага, як бульдозер, Паўлава, ягонымі рукамі рабіць беларускую справу!.. Гэта мог толькі Машэраў, майстар вышэйшага палітычнага пілатажу...

Выгаварыўшыся, Паўлаў прапанаваў прысутным выказацца па сутнасьці, унесьці канкрэтныя прапановы. Мяне прыемна зьдзівіла, што не знайшлося ніводнага сумнеўнага голасу наконт надзённасьці і актуальнасьці ўзьнятай праблемы – пагаджаліся, што яна ня толькі сасьпела, але і перасьпела. Узбуджаныя нязвыкласьцю, неардынарнасьцю тэмы абмеркаваньня выказвалі надзвычай цікавыя, часам вельмі сьмелыя, радыкальныя прапановы і меркаваньні. Паўлаў даручыў мне і Міколу Жылінскаму акуратна браць іх на аловак, паколькі менавіта нам давядзецца рыхтаваць чарнавы варыянт мерапрыемстваў ЦК па гэтай набалелай праблеме.

За час работы ў абкаме, ЦК мне даводзілася прыдумваць, складаць, клеіць, кляпаць сотні, мо тысячы і важных, малаважных, проста для праформы, адводу вачэй начальства рознага кшталту казённых папераў, але яшчэ ніколі і ніводнай не аддаваўся з такім імпэтам і самааддачай, як гэтым разам. Нельга было паддавацца эйфарыі, упадаць у ілюзіі, адрывацца ад рэаліяў, належала гранічна цьвяроза ўзважваць, ацэньваць рэальную магчымасьць ажыцьцявіць у тых умовах максімальна карысную для нацыянальнай справы работу, ня выклікаўшы падазрэньняў Масквы і гвалту-ляманту мясцовых вялікароскіх шавіністаў. Крок за крокам трэба было рухацца па лязу брытвы, узброіўшыся канкрэтнымі цытатамі і спасылкамі на класікаў марксізму-ленінізму, дакументамі зьездаў, пленумаў КПСС. Работа была зробленая ў максімальна кароткія тэрміны і з трэцяга ці чацьвёртага заходу абкарнаны план мерапрыемстваў быў падпісаны Паўлавым і ўхвалены наверсе. Нягледзячы на абмежаванасьць і палавінчатасьць, гэта быў мо першы прарыў: афіцыйна легалізавалася беларусізацыя факультэту журналістыкі, ухвалялася пашырэньне тэле і радыёвяшчаньня на нацыянальнай мове, намячалася падрыхтоўка і пераход на беларускую мову многіх перыядычных выданьняў, у тым ліку “Сельской газеты”, дубляваньне выпускаў гарадзенскай і брэсцкай абласных газетаў на дзьвюх мовах, перавод асобых раёнак ў заходніх абласьцях на нацыянальную мову, пашырэньне яе ў візуальнай прапагандзе і нагляднай агітацыі, павышэньне ўдзельнай вагі мастацкай і грамадска-палітычнай літаратуры на нацыянальнай мове і г.д.

На нейкі час у нас з Паўлавым зноў усталяваліся нармальныя, часам нават даверчыя статункі. Апроч службовых, мы часта вялі гаворку пра творчыя справы, Саюз пісьменьнікаў, куды зьбіраліся паступаць. Ён настойліва рэкамендаваў мне напісаць аповесьць, цэнтральным персанажам якой быў бы наш брат-журналіст з усімі слабінкамі характару прадстаўніка другой старажытнай прафесіі. Я не прыдаў ягонаму пажаданьню сур’ёзнай увагі, але ідэя, мусіць, засела ў падсьвядомасьці, пачынала жыць, абрастаць канкрэтнымі абрысамі. Неяк гартаў на прадмет зьнішчэньня свае паперы і наткнуўся на пачатую яшчэ ў маладосьці сатырычную аповесьць, закончыць якую не хапіла духу. Задумка была такая: нейкі напаўнедалэнга, напаўавантурыст, гнаны няўдачамі, патрапляе ў камічныя сітуацыі, сутыкаецца з рэчаіснасьцю, дастойнай выкрыцьця сатырычнымі сродкамі. Потым цюкнула: ды падобны сюжэт выкарыстаў яшчэ Гогаль у “Мёртвых душах”, і прапала жаданьне працягваць. А тут прагледзеў два колісь напісаныя разьдзельчыкі і падумаў: а чаму б не скарыстаць няблага зроблены камічны эпізод затрыманьня авантурнага героя-недалэнгі ў незнаёмым горадку, ягонага вымушанага начлегу ў камеры папярэдняга зьняволеньня з забулдыгамі-карцёжнікамі, зрабіўшы яго сваім новым антыгероем, журналістам-няўдачнікам, характар якога ў агульных рысах ужо склаўся ў галаве! Работа захапіла, і не прайшло і году, як “Усмешка Фартуны” была напісаная і як заўсёды, аддаў яе ў “Маладосць”. Перад тым хацеў паказаць яе Паўлаву, але не паказаў – пасьля сьмерці Машэрава нашыя стасункі зноўку сапсаваліся. Ён узяўся за сваё: ухваленыя пры Машэраве мерапрыемствы паціху ігнараваліся, забываліся, спускаліся на тармазах. Новы гаспадар рэспублікі Ціхан Якаўлевіч Кісялёў, пабыўшы ў віцэ-прэм’ерах Саюзу, пахадзіўшы па крамлёўскіх калідорах і кабінетах, добра ўведаў законы, норавы, звычкі ейных усясільных насельнікаў, таму праяўляў у далікатных і сьлізкіх пытаньнях крайнюю асьцярожнасьць і абачлівасьць, мо нават баязьлівасьць, хоць у ягонай душы куды больш, чым у папярэднікаў, дый затым у пасьлядоўнікаў, жыла беларускасьць – я на свае вочы бачыў прысланыя ім з крамлёўскай бальніцы запіскі Сяргею Законьнікаву, напісаныя без адзінай памылачкі па-беларуску. Кісялёў, як ніхто з кіраўнікоў вышэйшага эшалону, тонка валодаў дасьціпным народным гумарам, меў востры розум і такі ж востры язык. Мог пазваніць раненька радавому інструктару і строгім голасам: ну, што, даражэнькі, дажыўся, дастукаўся? У небаракі дрыжыкі ў каленках, сьцяміць не можа, у чым справа, дзе спраставалосіўся. І пасьля паўзы сам Першы віншуе яго з юбілеем ці проста днём нараджэньня, выказвае “крыўду”: а мяне то забыўся запрасіць... Імяніньнік ад нечаканасьці губляе мову, мармыча нешта: ды я-я, ды я-я-я... Кісялёў “велікадушна даруе”, нагадвае, каб не забыў запрасіць на свой наступны круглы юбілей, а сёньня каб узяў чарку і за ягонае здароўе... Альбо: субота, нейкі аўрал, усе на рабочых месцах. У кабінет да Першага сьмела і ўпэўнена, не спытаўшы дазволу, заходзіць загадчык аднаго з вядучых аддзелаў, без пінжака ў кашулі з кароткім рукавом. Ціхан Якаўлевіч перапыняе сваю заклапочаную гаворку па тэлефоне, просіць у трубку: пачакай хвілінку, тут зайшоў адзін наш – мусіць, хоча ў лазьню запрасіць... Наведвальніку нічога не застаецца, як куляй выскачыць з кабінету...