Гронкi гневу (на белорусском языке) - Джон Стейнбек

- У нас незадоўга перад вамi машына з Масачусетса спынялася, - сказала Мэй.

Вялiкi Бiл абхапiў кубак зверху далонню так, што лыжачка тырчыць у яго памiж вялiкiм i ўказальным пальцамi. Ён шумна ўцягнуў у рот каву разам з паветрам, каб астудзiць яе.

- Паездзiла б ты цяпер па шэсцьдзесят шостай. Машыны з усёй краiны. Усе на Захад iдуць. Раней нiколi гэтулькi машын не бачыў. Сярод iх такiя трапляюцца прыгажунi!

- Сёння ранiцай мы бачылi аварыю, - сказаў яго зменны. - Вялiкая машына "кадзiлак", зроблены, вiдаць, па спецыяльным заказе, прыгожы такi. Нiзкая пасадка, крэмавы колер. На грузавiк наляцеў. Радыятар умяла проста ў вадзiцеля. Гнаў пад дзевяноста мiль. Рулявой калонкай наскрозь прапарола, курчыўся, як жаба на круку. Была шык, а не машына, адна любата. А цяпер што хоць задарма бяры. Адзiн ехаў, без нiкога.

Эл падымае вочы ад плiты:

- А з грузавiком што?

- Божа мой, якi там грузавiк! Проста машына з адрэзаным верхам, набiтая ўсялякiм кухонным начыннем - плiта, рондалi, а яшчэ матрацы, дзецi, куры. Ну ведаеце ж - на Захад едуць. "Кадзiлак" прамчаўся паўз нас з хуткасцю мо дзевяноста мiль, - абагнуў на двух колах, а насустрач машына. Ён - убок, а тут грузавiчок гэты. Урэзаўся ў яго на ўсiм хаду. Вадзiцель п'яны быў, цi што. Коўдры, куры, дзецi - усё ўзляцела ў паветра. Аднаго малога забiла, проста раздушыла. Жудаснае вiдовiшча. Мы пад'ехалi. Чалавек, што вёў грузавiк, стаiць як укапаны, пазiрае на сынка мёртвага. Нi слова з яго не выцягнулi. Маўчыць, як знямеў. Мноства людзей на шашы - цэлымi сем'ямi на Захад едуць. I з кожным днём iх усё больш i больш. Адкуль яны толькi бяруцца?

- Лепш спытайцеся - куды едуць? - сказала Мэй. - Бывае, заязджаюць да нас па бензiн i, акрамя яго, нiчога не купляюць. Кажуць, яны на руку не чыстыя. Але ў нас нiдзе нiчога лiшняга не валяецца. Нас не абкрадалi.

Жуючы на поўны рот торт, Вялiкi Бiл глянуў праз зацягнутае сеткай акно на шашу.

- Ну вось, прывязвай сваё дабро мацней. Здаецца, едуць сюды.

З шашы стомлена збочыў "нэш" выпуску 1926 года. Задняе сядзенне ў яго было высока завалена мяхамi, рондалямi i патэльнямi, а на самым версе, амаль упiраючыся макаўкамi ў дах, сядзелi два хлопчыкi. На даху ляжалi прывязаныя да яго матрац i палатка, слупкi ад яе былi прымацаваны да падножкi. Машына пад'ехала да бензiнавых помпаў i спынiлася. З кабiны вылез цёмнавалосы чалавек з вострым скуластым i насатым тварам. Абодва малыя ссунулiся з паклажы на зямлю.

Мэй абагнула стойку i стала ў дзвярах. На чалавеку былi шэрыя шарсцяныя штаны i сiняя кашуля, пацямнелая ад поту на спiне i пад пахамi. На хлопчыках камбiнезоны на голае цела, патрапаныя, залатаныя. Валасы ў малых былi светлыя, стрыжаныя "пад вожык" i тырчалi, як шчацiна. Твары ў брудных плямах. Дзецi адразу пабеглi да лужыны пад водаправодным шлангам i засунулi пальцы босых ног у гразь.

Чалавек запытаўся:

- У вас можна вады ўзяць, мэм?

Цень нездавальнення мiльгануў на твары Мэй.

- Пэўна ж, налiвайце, - адказала яна i цiха кiнула цераз плячо: - Я пасачу за шлангам. - Яна глядзела, як чалавек няспешна адкручваў каўпачок радыятара i ўсунуў у адтулiну наканечнiк шланга.

Бялявая жанчына, што сядзела ў кабiне, сказала:

- Спытайся, можа, тут дадуць.

Чалавек выняў шланг з радыятара i прыкруцiў каўпачок. Хлопчыкi ўзялi з рук бацькi шланг, павярнулi яго наканечнiкам угору i пачалi прагна пiць. Чалавек зняў з галавы цёмны запэцканы капялюш, падышоў да драцяных дзвярэй бара i стаў перад iмi з нейкiм дзiўным, прынiжаным выглядам.

- Цi не прадасце нам буханку хлеба, мэм?

Мэй адказала:

- Тут не бакалейная крама. Хлеб у нас iдзе на сандвiчы.

- Ведаю, мэм. - У яго прынiжанасцi адчувалася ўпартасць. - Нам трэба хлеб, а да крамаў, кажуць, ехаць яшчэ i ехаць.

- Прадасi, i сама без нiчога застанешся. - У голасе Мэй прагучала нотка нерашучасцi.

- Мы галодныя, - сказаў чалавек.

- Дык чаму ж не купiце сандвiчаў з катлетамi?

- Мы б радыя купiць гамбургеры, мэм. Ды не можам. Нам трэба абысцiся дзесяццю цэнтамi на ўсiх. - I, сумеўшыся, чалавек дадаў: - Грошы зусiм канчаюцца.

Мэй сказала:

- За дзесяць цэнтаў буханкi хлеба не купiш. У нас толькi па пятнаццаць.

Ззаду буркнуў Эл:

- Госпадзi, Мэй, дай iм хлеба.

- Да прывозу самiм можа не хапiць.

- I няхай не хопiць, чорт з iм, - сказаў Эл i пахмурна глянуў на бульбяную салату, якую ён перамешваў.

Мэй пацiснула круглявымi плячамi i азiрнулася на шафёраў, нiбы кажучы: бачыце, як бывае.

Яна адчынiла дзверы, i чалавек увайшоў, уносячы з сабой пах поту. Следам за iм у бар шмыгнулi хлапчукi i адразу пайшлi да прылаўка з цукеркамi утаропiлiся на iх, але ў вачах у iх не загарэлася нi прага, нi надзея, нi нават жаданне iх пакаштаваць, а было толькi здзiўленне, што ёсць такiя рэчы на свеце. Хлопчыкi былi аднаго росту i на адзiн твар. Адзiн з iх стаяў, паскрэбваючы пальцамi нагi брудную шчыкалатку. Другi раптам нешта шапнуў яму на вуха, i абое ўсунулi рукi ў кiшэнi, i тонкую сiнюю тканiну iх камбiнезонаў адтапырылi сцiснутыя ў кулакi далонi.

Мэй высунула шуфляду i выняла адтуль буханку хлеба ў васкаванай паперы.

- Вось за пятнаццаць цэнтаў.

Чалавек зноў надзеў капялюш i сказаў усё гэтак жа прынiжана:

- А цi нельга... Можа, вы адрэжаце на дзесяць цэнтаў?

Эл сярдзiта рыкнуў:

- Госпадзi, Мэй! Аддай iм усю.

Чалавек павярнуўся да Эла:

- Не, нам трэба толькi на дзесяць цэнтаў. Даводзiцца ўсё дакладна разлiчваць, мiстэр, iнакш не дабяромся да Калiфорнii.

Мэй пакорлiва прамовiла:

- Бярыце ўсю за дзесяць цэнтаў.

- Гэта ж як рабаваць вас, мэм.

- Бярыце. Раз Эл сказаў, бярыце. - Яна пусцiла па стойцы загорнуты ў васкаваную паперу хлеб. Чалавек дастаў з задняй кiшэнi скураны капшук, развязаў шнуркi i раскрыў яго. Капшук быў туга набiты сярэбранымi манетамi i залапанымi грашовымi паперкамi.

- Вам, вiдаць, дзiўна, што я так скуплюся, - выбачлiвым тонам сказаў ён. Але наперадзе ў нас яшчэ тысяча мiль дарогi, i невядома, цi дабяромся яшчэ. Ён пакорпаўся ўказальным пальцам у капшуку, намацаў дзесяцiцэнтавую манету i выцягнуў яе. Калi паклаў на стойку, убачыў, што выпадкова прыхапiў яшчэ адзiн цэнт. Ён хацеў ужо схаваць яго назад у капшук, але раптам позiрк яго ўпаў на хлопчыкаў, што застылi перад прылаўкам з цукеркамi. Ён паволi падышоў да iх, паказаў пальцам на доўгiя палачкi ледзянцоў пад шклом у паласатых абгортках. Гэтыя - цэнт за штуку, мэм?

Мэй нахiлiлася i глянула пад шкло.

- Якiя?

- Вось гэтыя, паласатыя.

Малыя паднялi на яе вочы i перасталi дыхаць - замерлi, крыху раскрыўшы раты i напружыўшы паўголыя цельцы.

- Гэтыя? Не. Яны на цэнт пара.

- Дык дайце дзве штучкi, мэм. - Чалавек беражлiва паклаў медную манетку на прылавак. Хлопчыкi ледзь чутна перавялi дух. Мэй дастала два мятныя ледзянцы.

- Бярыце, - сказаў бацька дзецям.

Хлопчыкi нясмела працягнулi рукi, узялi па адной ледзянцовай палачцы i апусцiлi ўнiз, не кiнуўшы на iх позiрку. Але зiрнулi адзiн на аднаго, куточкi iх губ ледзь варухнулiся ад бянтэжлiвай усмешкi.

- Дзякуй вам, мэм. - Чалавек узяў бохан i выйшаў за дзверы; хлопчыкi неяк ненатуральна чынна пайшлi следам, i кожны прыцiскаў да нагi доўгую цукерку ў абгортцы з чырвонымi палоскамi. А ў машыне яны, як бурундукi, скокнулi з пярэдняга сядзення на самы верх паклажы i зашылiся, як у норку, сярод клункаў.

Чалавек сеў у машыну, завёў матор, i лядашчы "нэш", равучы i выпусцiўшы клуб маслянiстага дыму, уз'ехаў на шашу i пакiраваў на захад.

З бара глядзелi яму ўслед абодва шафёры, Мэй i Эл.

Вялiкi Бiл павярнуўся да Мэй.

- Такiя ледзянцы каштуюць не цэнт за пару, - сказаў ён.

- А табе што? - агрызнулася Мэй.

- Iм цана кожнаму пяць цэнтаў.

- Ну паехалi, - сказаў другi вадзiцель. - А то час трацiм.

Абодва палезлi ў кiшэню. Бiл кiнуў на стойку манету, другi шафёр, глянуўшы на яе, зноў палез у кiшэню i паклаў сваю манету побач. Потым яны павярнулiся i пайшлi да дзвярэй.

- Бывай, - сказаў Бiл.

Мэй аклiкнула iх:

- Гэй! Пачакайце! Рэшту вазьмiце.

- Iдзi ты к чорту, - сказаў Бiл, i сеткаватыя дзверы бразнулi за iм.

Мэй глядзела, як вадзiцелi садзiлiся ў вялiкую грузавую машыну, як яна з грукатам цяжка кранулася з месца, потым, заскрыгатаўшы перадачамi i набраўшы газ, пайшла сваёй звычайнай рэйсавай хуткасцю.

- Эл... - цiха паклiкала Мэй.

Повар адвёў вочы ад катлеты, якую ён спляскваў лапаткай, збiраючыся абкласцi яе васкаванымi паперкамi.

- Што там у цябе?

- Зiрнi сюды, - яна паказала на грошы, што ляжалi каля кубкаў, - дзве манеты па паўдаляра.

Эл падышоў да стойкi, глянуў на iх i вярнуўся да сваiх гамбургераў.

- Вадзiцелi грузавiкоў, - паважлiва прамовiла Мэй, - гэта вам не задрыпы.

Мухi раз-пораз натыкалiся на драцяныя сеткi i з гудзеннем адляталi прэч. Кампрэсар халадзiльнiка павуркатаў i сцiх. Па шашы No 66 мiма бара са зласлiвым вiскам праляталi машыны - i грузавыя, i зграбныя абцякальныя легкавыя, i нехлямяжыя драндулеты; i ўсе пранiзлiва вiшчалi. Мэй сабрала талеркi i счысцiла з iх у вядро крошкi ад торта. Потым узяла мокрую анучу i пачала кругамi выцiраць стойку. А вочы яе былi прыкаваныя да шашы, па якой вiхрам праносiлася мiма жыццё.