Гронкi гневу (на белорусском языке) - Джон Стейнбек

- Радасцi мала, - адказаў Том, вярнуўся да грузавiка i паволi паехаў наперад.

Эл не мог супакоiцца:

- Розуму не дабяру, чаму такое здарылася. Масла я падаваў удосталь. - Але ён ведаў, што вiнаваты. Сам адчуваў, што даў маху.

Мацi сказала:

- Вiна не твая. Ты ўсё рабiў як след. - I нясмела папыталася: Што-небудзь сур'ёзнае?

- Туды цяжка дабрацца, i трэба дастаць недзе новы падшыпнiк цi гэты залiць бабiтам. - Ён глыбока ўздыхнуў. - Добра, што Том тут. Я падшыпнiкаў яшчэ нiколi не рамантаваў. Адна надзея на Тома.

Наперадзе збоч дарогi стаяў вялiзны чырвоны рэкламны шчыт, ад якога падаў на зямлю шырокi доўгi цень. Том звярнуў машыну з шашы, пераехаў неглыбокi кювет i спынiў грузавiк у цянi. Потым вылез з кабiны i стаў чакаць Эла.

- Цiшэй, цiшэй! - крыкнуў яму Том. - Не ганi, вядзi асцярожна, а то яшчэ i рысору зламаеш.

Эл пачырванеў ад злосцi i заглушыў матор.

- Iдзi ты к чорту! - крыкнуў ён. - Я падшыпнiка не расплаўляў. А ты яшчэ кажаш - "i рысору зламаеш"!

Том ашчэрыўся ўсмешкай:

- Во завёўся. Я нiчога такога сказаць не хацеў. Проста каб ты цераз кювет цiшэй ехаў.

Асцярожна ведучы машыну па схiлах кювета, Эл бурчаў:

- Яшчэ каму-небудзь у галаву ўваб'еш, што па маёй вiне падшыпнiк паляцеў. - Стук у маторы перайшоў ужо ў грукат. Эл накiраваў машыну ў цень i выключыў запальванне.

Том падняў капот i замацаваў яго.

- Пакуль не астыне, пачынаць нельга, - сказаў ён.

Усе пасажыры павылазiлi з машын i збiлiся ў кучку каля легкавушкi.

Бацька запытаўся:

- Вельмi сур'ёзна? - i прысеў на кукiшкi.

Том павярнуўся да Эла:

- Калi-небудзь шатунныя падшыпнiкi мяняў?

- Не, - адказаў Эл. - Нiколi не даводзiлася. Але паддон знiмаў.

Том сказаў:

- Трэба зняць паддон, потым шатун, раздабыць новы падшыпнiк, падкласцi пракладкi i падагнаць. Працы на цэлы дзень. Па падшыпнiк давядзецца з'ездзiць назад у Санта-Росу. Да Альбукерка мiль семдзесят пяць, не меней... А чорт, заўтра ж нядзеля! Нiдзе нiчога заўтра не купiш. - Усе маўчалi. Руцi працiснулася да самай машыны i пiльна ўзiралася пад адкiнуты капот, стараючыся ўбачыць зламаную дэталь. Том цiха гаварыў: - Заўтра нядзеля. У панядзелак купiм, а рамонт скончым, вiдаць, не раней як у аўторак. Без патрэбнага iнструменту цяжка давядзецца. Работка яшчэ тая.

Па зямлi праплыў цень сарыча, i ўсе задралi ўгору галовы, пазiраючы на чорную птушку, што лунала ў паветры.

Бацька сказаў:

- Чаго я больш за ўсё баюся, дык гэта застацца пасярод дарогi без грошай. I есцi ўсiм трэба, i бензiн, i масла купляць. Калi грошы кончацца, проста не ведаю, што рабiць будзем.

Уiлсан сказаў:

- Бадай, я тут вiнаваты. Няшчасная гэта развалiна ўсю дарогу мне жыць не давала. Вы i так шмат добрага нам зрабiлi. Перакладзiце свае рэчы на грузавiк i едзьце далей. Мы з Сэйры тут застанемся, што-небудзь прыдумаем. Не хочам, каб вы праз нас пацярпелi, хоць адзiн з вас.

Бацька няспешна прагаварыў:

- Не, гэтак рабiць не будзем. Мы амаль параднiлiся з вамi. Дзед у вашай палатцы памёр.

Сэйры стомлена прамовiла:

- Вам з намi адны турботы, адны турботы...

Том павольна скруцiў цыгарку, агледзеў яе з усiх бакоў i запалiў. Зняў з галавы памятую кепку i выцер ёю лоб.

- Вось што я надумаў, - сказаў ён. - Можа, вам i не спадабаецца, але справа такая: чым хутчэй усе вы даберацеся да Калiфорнii, тым хутчэй грошы да вас пойдуць. Ход у легкавой машыны разы ў два хутчэйшы, чым у грузавiка. I вось я што прапаную: здымiце частку рэчаў з грузавiка, тады вы ўсе ў iм размесцiцеся без мяне i прапаведнiка, i - наперад. А мы з Кейсi застанемся тут, адрамантуем машыну i таксама паедзем. Ехаць будзем дзень i ноч i дагонiм вас, а калi не дагонiм, што ж, затое вы ўжо пры рабоце будзеце. Калi ж якая паломка ў дарозе ў вас здарыцца, не страшна, стаўце каля шашы палаткi i нас чакайце. Як добра ўсё абыдзецца, вы даедзеце да месца, працу знойдзеце, i грошы пойдуць. Кейсi мне з рамонтам дапаможа, мы ўсё зробiм i да вас прыкацiм.

Члены аб'яднанай сям'i задумалiся. Дзядзька Джон апусцiўся на кукiшкi побач з братам.

Эл запытаўся:

- А мая дапамога пры рамонце не патрэбна?

- Ты ж сам казаў, што нiколi шатунных падшыпнiкаў не мяняў.

- Правiльна, - пагадзiўся Эл. - Тут трэба моцную спiну мець. А прапаведнiк, можа, i не захоча застацца з табою.

- Ну дык хто-небудзь iншы, мне ўсё адно, - сказаў Том.

Бацька паскроб указальным пальцам сухую зямлю.

- На маё разуменне, Том правiльна кажа, -сказаў ён. - Усiм тут заставацца нiякай карысцi. А дацямна можна яшчэ мiль пяцьдзесят зрабiць, а то i сто.

Мацi з трывогай запыталася:

- А як вы знойдзеце нас?

- Шаша ж тут адна, - адказаў Том. - Шэсцьдзесят шостая - да самага канца. А там Бейкерсфiлд. Я па карце глядзеў. Проста туды i прыедзеце.

- А калi ўжо ў Калiфорнii мы з яе дзе-небудзь збочым?

- Не хвалюйся, - супакоiў Том мацi. - Мы вас знойдзем. Калiфорнiя ж не на ўвесь свет.

- На карце яна страшэнна вялiкая.

Бацька вырашыў параiцца з братам:

- Ну як, Джон, ёсць сэнс гэтак рабiць, га?

- Ёсць, - адказаў Джон.

- Мiстэр Уiлсан, машына ваша. Вы нiчога не маеце супраць таго, каб мой сын адрамантаваў тут яе, а потым прыгнаў вам?

- Не маю нiчога, - адказаў Уiлсан. - Вы ўжо зрабiлi нам шмат добрага. Я вашаму сыну цалкам давяраю.

- Калi мы вас i не так хутка дагонiм, што ж, вы паспееце ўжо дзе-небудзь на працу прыстроiцца i грошай крыху ў кiшэню пакласцi, - сказаў Том. - А што будзе, калi ўсе мы тут засядзем? Вады паблiзу няма, машыну гэту з месца не скранеш. А вось, дапусцiм, усе вы даедзеце i на работу ўладкуецеся. Грошы ў вас завядуцца, дамок нават, можа, якi сабе купiце. Кейсi, ты як? Застаешся са мной, паможаш?

- Як вам, людзi, лепш, так я i зраблю, - адказаў Кейсi. - Вы мяне пасадзiлi ў машыну, везлi. Я што заўгодна зраблю.

- Глядзi, застанешся - будзеш валяцца на спiне пад машынай, твар увесь маслам перамажаш, - папярэдзiў Том.

- Не страшна.

Бацька сказаў:

- Ну, раз цяпер усё ясна, давайце ў дарогу. Да начлегу можна яшчэ сотню мiль выцiснуць.

Мацi ступiла крок i стала перад iм:

- Я не еду.

- Як гэта - не едзеш? Што гэта значыць? Якраз табе i трэба ехаць. Уся сям'я на табе. - Бацька не чакаў такога бунту.

Мацi падышла да легкавой машыны, прасунула руку ў дзверцы, памацала пад заднiм сядзеннем, выцягнула адтуль рычаг ад дамкрата i лёгенька ўзважыла яго ў руцэ.

- Я не еду, - паўтарыла яна.

- Кажу ж табе, трэба ехаць. Так вырашана.

Губы ў мацi моцна сцялiся, i яна спакойна сказала:

- Мяне толькi сiлай адсюль павязеш. - Яна зноў крыху павяла жалезным стрыжнем. - Глядзi, бацька, сораму не абярэшся. Бiць сябе я не дазволю, плакаць i лiтасцi прасiць не буду. Я табе так засвячу! Цi ты справiшся са мной? А калi наб'еш, дык, бог сведка, я свайго часу дачакаюся - павернешся да мяне спiнай цi на кукiшкi дзе прысядзеш, я цябе ззаду вядром! Госпадам богам прысягаю, так будзе.

Бацька бездапаможна абвёў вачамi прысутных.

- Во расхрабрылася! - сказаў ён. - Нiколi яе такой яшчэ не бачыў.

Жалезны стрыжань злавесна пагойдваўся ў руцэ ў мацi.

- Давай падыходзь! - сказала мацi. - Ты ж ужо вырашыў. Падыходзь, бi. Ну, паспрабуй, што атрымаецца. Толькi я не паеду, а калi сiлай пацягнеш, дык ты нiколi ўжо ўначы вока не звядзеш, бо я буду цярплiва чакаць, доўга чакаць, i як толькi сон стулiць табе павекi, я паленам - трах!

- Гэта ж трэба, якая баявая, - прабурчаў бацька. - Здаецца, i не маладая ўжо.

Астатнiя моўчкi сачылi за гэтым бунтам. Пазiралi на бацьку, чакаючы, што ён вось-вось увойдзе ў злосць. Яны сачылi за яго рукамi, якiя раптоўна маглi сцiснуцца ў кулакi. Але бацька не даў волi гневу, рукi яго спакойна вiселi па баках. I неўзабаве ўсе зразумелi, што мацi перамагла. I сама яна зразумела гэта.

Том сказаў:

- Якая цябе, ма, муха ўкусiла? Навошта ты ўсё гэта распачала? Што з табой такое? Табе боязна за нас стала?

Твар у мацi крыху палагаднеў, але ў вачах у яе яшчэ быў суровы бляск. Яна сказала:

- Вы вырашылi, а як след не падумалi. Што ў нас на свеце засталося? Нiчога, толькi мы самi. Толькi сям'я i засталася, больш нiчога. Ледзь з месца зрушылi, i дзед лёг у зямлю. А цяпер вось вы самi сям'ю разбiваеце.

Том усклiкнуў:

- Мы ж вас дагонiм, ма! Мы тут нядоўга затрымаемся.

Мацi павяла рычагом ад дамкрата.

- Дапусцiм, мы зробiм прывал, а вы мiма праедзеце, што тады? Дапусцiм, прыехаўшы туды, мы не знойдзем, дзе вам вестку пакiнуць, дык адкуль вы будзеце ведаць, дзе нас шукаць? - Памаўчаўшы, мацi дадала: - Горкая нас чакае дарога. Бабка зусiм хворая. Ляжыць там наверсе, на грузавiку, чаго добрага, за дзедам пойдзе. Сiлы яе пакiдаюць. Доўгая, горкая нас чакае дарога.

Умяшаўся дзядзька Джон:

- Але ж там можна грошай зарабiць. Паспелi б крыху нават i сабраць, пакуль астатнiя пад'едуць.

Позiркi ўсiх зноў скiравалiся на мацi. Цяпер яна была галоўная. Стырно ўлады перайшло да яе.

- Адны тыя грошы, што мы заробiм, нам мала шчасця прынясуць. Самае дарагое, што ў нас ёсць, гэта сям'я. Калi ваўкi нападаюць на статак, каровы трымаюцца кучкай, цiснуцца адна да адной. Мне нiчога не страшна, пакуль мы ўсе разам, - усе, хто жывы яшчэ, i разбiваць сям'ю я не дазволю. З намi Ўiлсан, з намi прапаведнiк. Калi яны захочуць ехаць, што я iм скажу? Але калi дзецi мае пачнуць адбiвацца ад сям'i, дык мяне не ўтрымаеш, пушчу ў ход вось гэту жалезiну. - У голасе яе гучалi жорсткасць i рашучасць.