Блакит - Неизвестно

Моцныя і мудрыя кіраўнікі заўсёды трымалі ў сваім атачэньні людзей разумных, таленавітых, сьмелых, яршыстых, ініцыятыўных. Яны зусім не баяліся падавацца на іхнім фоне ня надта самастойнымі і яркімі. Слабыя і недалёкія розумам акружаюць сябе яшчэ слабейшымі і дурнейшымі. Іх кожны дзень гняце, раўніва сочаць: як бы хто ў людскіх вачах не падаваўся разумнейшым, ня кідаў тым самым цень на яго, першакіраўніка, на ягоны аўтарытэт, не надумаў стаць з ім на адну дошку, а там, глядзіш, і пасквапіўся на ягонае крэсла. Магчымых пратэндэнтаў яны “адстрэльваюць” яшчэ на падлёце, трымаюць як мага далей ад кіраўнічага стырна... Сьлюнькоўска-сакалоўска-малафееўскі партыйны арэапаг за адносна нядоўгі час настолькі здрабнеў, зьмізарнеў, вырадзіўся, што калі наступіла гадзі­на “Ч” – усьлед за Масквой наш Вярхоўны Савет, у якім яшчэ ледзь ці ня восемдзясят адсоткаў дэпутацкага корпусу складалі партфункцыянеры рознага ўзроўню і члены партыі, прадубляваў і заканадаўча аформіў забарону КПСС з рэквізацыяй усёй ейнай маёмасьці. І ніхто – ні абраны на зьезьдзе першы сакратар ЦК Малафееў, ні нехта з кіруючага сінкліту не рашыўся ўзяць на сябе ініцыятыву і адказнасьць. Альбо ўсё яшчэ аглядваліся на Малафеева, баяліся пераступіць цераз яго, альбо перасталі верыць... Сьмелых і ініцыятыўных не знайшлося ня толькі ў першым, але і ў другім абкамаўскага ўзроўню партэшалоне... Тым часам, бачачы поўную бездапаможнасьць і бяздзейнасьць вярхоў, у трэцім і чацьвёртым эшалонах знайшліся людзі, якія ўзялі на сябе ініцыятыву па ратаваньні астаткаў дэмаралізаванай і разгромленай партыі. Сакратар па ідэалогіі сталічнага гаркаму, артадокс і сталініст Чыкін пачаў зьбіраць пад свае сьцягі закасьцянелую, кансерватыўную частку, а першы сакратар сталічнага Савецкага райкаму Калякін – інтэлектуальную, рэфарматарскую, схільную да сацыял-дэмакратычных каштоўнасьцяў. Уласна кажучы, адбылося тое, што павінна было адбыцца, калі ўсім стала ясна: няма, як пэўна, і ніколі не было адзінай і маналітнай партыі, трэба глянуць праўдзе ў вочы, прызнацца ў відавочным, рэфармавацца, адмежавацца ад дагматычнай мерцьвякоўшчыны і крочыць наперад. Аднак партыя настолькі закасьцянела ў догмах, што ўжо была няздольная на хоць якія рэформы і нестандартныя дзеяньні, а таму і асуджаная на такі фінал...

З закатам партыі закацілася і палітычная зорка Мікалая Іванавіча Дземянцея. Па ініцыятыве БНФ яго бесцырымонна папрасілі з пасады за беспрынцыповую пазіцыю і шашні з гэкэчэпістамі. Пачаўся новы, цяжкі, складаны і супярэчлівы пошук нацыянальнага лідэра. (...)

Добрую, калі не большую палову дэпутатцкага корпусу я ведаў альбо па партыйнай, альбо ўжо журналісцкай рабоце, а са многімі пазнаёміўся ці мяне пазнаёмілі ў кулуарах сесій, дзе я меў акрэдытацыю і любіў бываць, калі дазвалялі рэдакцыйныя клопаты. Цікава было ня толькі паназіраць “ужывую” (тэлекамера, не кажучы пра радыйны мікрафон, ня ў стане паказаць усе ньюансы, рэакцыю ў зале) за бурным абмеркаваньнем, але і патусавацца з дэпутамі, калегамі-журналіс­тамі ці то ў прасторным вестыбюлі, ці ля стойкі альбо за столікам у буфеце, ці ў прэс-цэнтры, уведаць апошнія і тыя, што павінны адбыцца, навіны, розныя меркаваньні, здагадкі, кулуарныя інтрыжкі. Была ў тых тусоўках і практычная патрэба: прааналізаваць бачанае і пачутае, падзяліцца назіраннямі, навінамі з Гена­дзем Бураўкіным, які нудзіўся, пакутаваў у Нью-Ёрку ад настальгіі, а больш дык ад недахопу інфармацыі з дому, якая па ягоным прызнаньні, па-ранейшаму даходзіла да яго, Пастаяннага прадстаўніка Беларусі пры ААН, толькі як слабое і адрэагаванае ў кабінетах МЗС водгульле палітычных і іншых падзеяў, а ён ні на дзень не хацеў адрываць сваю душу ад рэальнасьцяў Радзімы. Ледзь ці ня ў кожным сваім пісьме з-за акіяну ён дзякаваў “за інфармацыю, якая была для яго ўнікальнай і без якой ня меў бы ўяўленьня пра многае што адбылося і адбываецца дома”, настойліва прасіў штодня, як хроніку, запісваць падрабязна пра ўсё, што дзеецца, паколькі “зразумеў адно: акіян, які раздзяляе нас, – павелічальнае шкло, і тое, што дробнае дома, выглядае тут значным, а тое, што значнае тут, можа здавацца дробным дома”. І пры кожнай аказіі ў Нью-Ёрк, а яны надараліся тады даволі часта, разам з дыпламатычнай поштай ці нейкімі візіцёрамі перасякалі акіян і мае, Міколы Матукоскага пакеты. Я дык адпраўляў доўгія, часам на старонак 15-20 лісты, а Матукоўскі больш сачыў і выразаў з розных выданьняў публікацыі, якія зацікавяць Генадзя. З тымі ж “паштарамі” з Нью-Ёрка прыходзілі Генадзевы лісты з падзякай, ягонымі развагамі і пытаньнямі, просьбай новай порцыі інфармавацыі з першай жа аказіяй, часам дакладна паведамляў, калі і хто будзе ехаць. А як доўга не надаралася аказіі, адпраўляў пісьмы поштай, але гэта была вельмі ненадзейная сувязь: пасланьні даходзілі праз тыдні два, а то і месяц, а часам і бясьсьледна зьнікалі.

Апроч усяго мяне вельмі займалі, часам забаўлялі паводзіны, зьмены ў псіхалогіі людзей, якія сталі адчуваць, уваходзіць у смак казытлівай слодычы рэальнай Вярхоўнай дзяржаўнай улады, сваёй далучанасьці да яе, сваёй дзяржаўнай значнасьці. У шмат каго аж дых займала ад усьведамленьня, што мае права ў любы час прапаноўваць і патрабаваць неадкладна паставіць на абмеркаваньне і галасаваньне любую прапанову, нават калі яна супярэчыць Канстытуцыі і раней прынятым законам, сабраць канстытуцыйную большасьць і памяняць любое канстытуцыйнае палажэньне, націскам кнопкі ўхваліць ці заблакаваць любое рашэнне. Наменклатуршчыкаў і дэмакратаў можна было адрозьніць адразу. Для першых нават непараўнальна поўная і рэальная дэмакратычная ўлада была ў прынцыпе рэч даволі звыклая, мусіць, таму паводзілі сябе пачціва, сьціпла і дэмакратычна. Тыя ж (пераважна з так званага дэмакратычнага лагеру), хто ўпершыню паспрабаваў яе ап’яняльную слодыч, ненатуральна важнічалі, надзімалі шчокі, асобныя дык перастававалі заўважаць і пазнаваць знаёмых, здароўкаліся, быццам робяць табе вялікую ласку. У адных гэта з часам прайшло, у іншых так і засталося, што ў рэшце рэшт і загубіла іх... Погляды, палітычная арыентацыя народных абраньнікаў розьніліся, часам дыяметральна, несумяшчальна, аднадушна галасавалі толькі за прамую трансьляцыю з залы, ніколечкі не клапоцячыся, у якую капеечку гэта вылятае. Многія пасяджэньні насамрэч нагадвалі захапляльнае шоў. На трыбуну, да мікрафонаў у зале выстройваліся чэргі, як за самымі дэфіцытнымі дэфіцытамі, сёй-той увачавідкі рваўся зусім ня дзеля таго, каб сказаць нешта разумнае, а проста лішні раз засьвяціцца на ўсю рэспубліку. Многіх нават у радыёэфіры ўжо сталі пазнаваць па галасах, найперш – маладых юрыстаў Ганчара і Булахава, гаваркіх бэнэфаўцаў Голубева, Грыбанава, Сямдзянаву, нашага вожыкаўца Сяргея Навумчыка, для каго само месца працы ў папулярным сатырычным выданьні паспрыяла ў заваяваньні дэпутацкага мандату. Пазнавалі і Пазьняка, а найбольш дык шклоўскага дырэктара саўгаса Лукашэнку з характэрным і запамінальным хрыплавата-эмацыянальным голасам, які часам па дзесяць-пятнаццаць раз на дзень прарываўся да мікрафону, важка і ўпэўнена выказваўся ледзь ці не па ўсіх пастаўленых на абмеркаваньне пытаньнях, праўда, іншы раз цяжка было зразумець, што ён хоча сказаць па сутнасьці, і, здаецца, яго ўсур’ёз не прымалі. А ў перапынках на дзіва мірна і прыязна вялі гаворку непрымірымыя ідэйныя праціўнікі, якія толькі што з трыбуны ці ад мікрафонаў палівалі адзін аднаго апошнімі словамі. У кулуарах пастаянна вяліся перамовы, гандаль, складваліся і распадаліся самыя нечаканыя і неверагодныя альянсы і кааліцыі. Групы, плыні, клубы, аб’яднаньні распадаліся, дзяліліся, ледзь ці не штодня ўзьнікалі новыя. Уласна кажучы, нараджаўся, праходзіў станаўленьне звычайны, нармальны, цывілізаваны парламентарызм. Спроба наладзіць сярод дэпутатаў нейкі парадак і дысцыпліну ўвядзеньнем строгага тэрытарыяльна-абласнога рэгуляваньня, дзе за лідэра выступала вызначаная высокая службовая асоба, не давала належнага выніку. Абласныя лідэры ў час галасаваньня хто ўмоўнымі сігналамі, хто сакавітым басам, як галасісты магілёўскі Грынёў, падавалі каманды, што чутно было ледзь ці не на ўсю залу, але дэпутаты ўжо разбрыліся па розных апазіцыйных, напаўапазіцыйных групах, клубах, фракцыях, не ўсе слухалі строгія каманды, галасавалі, як лічылі патрэбным. Пасьля забароны партыі часам цяжка было зразумець, хто каму апазіцыя. Неразмытасьцю сваіх пазіцый вылучалася толькі групка цьвёрдакаменных артадоксаў з ліку ветэранскіх і інвалідскіх арганізацыяў, абраных па асобных квотах, ды БНФ.

Сацыялагічныя замеры між тым засьведчвалі, што рэйтынг БНФ у буйных гарадах падбіраўся, а то часам і перавальваў за пяцьдзесят адсоткаў, і для дэмаралізаванай, разгубленай наменклатуры гэта быў яшчэ адзін званочак, яшчэ адна прычына для галаўнога болю, сігнал арганізоўвацца, дзейнічаць. І для не пазбаўленага тонкай інтуіцыі палітыка Пазьняка гэта таксама быў сігнал да яшчэ больш рашучых дзеяньняў – куй жалеза, пакуль гарачае, ці як справядліва заўважыў вялікі стратэг і тактык «промедление смерти подобно”. Ён ня раз у авальнай зале агучваў прапанову аб датэрміновым роспуску Вярхоўнага Савету і прызначэньні новых выбараў, але яна ўсур’ёз не прымалася, расцэньвалася як альбо папулісцкая, альбо экстрэмісцкая. Цяпер, калі расстаноўка палітычных сілаў у грамадстве стала прынцыпова іншая і БНФ займеў гэтакую салідную электаральную падтрымку, можна дзейнічаць энергічней, напорысьцей, з пазіцыі сілы. Пазьняк двойчы выходзіў з прапановай аб рэферэндуме па роспуску парламенту і двойчы яе дружна правальвалі. У тым ліку і галасамі многіх старых і новых дэмакратаў, саюзьнікаў БНФ. Але Пазьняк з таварышамі не здаваліся – мабілізавалі сваіх прыхільнікаў і за кароткі час сабралі больш за 450 тысячаў подпісаў за правядзеньне рэферэндуму, і ў адпаведнасьці з нядаўна прынятым законам Вярхоўны Савет абавязаны аўтаматычна прызначыць ягоную дату. Наменклатурную бальшыню ахапіў панічны страх, і тут на выручку ёй прыйшоў Шушкевіч. Са свайго сьпікерскага крэсла ён ня толькі выступіў супраць рэферэндуму, але і з вясны да позьняй восені, на паўгода абвясьціў перапынак у рабоце сесійных пасяджэньняў. За гэты час, адыйшоўшы ад шоку, арганізаваўшыся і кансалідаваўшыся, наменклатура пасьпела шмат што зрабіць па дыскрыдацыі і нейтралізацыі БНФ. Словам, да восені шмат вады сьцякло, а калі ў канцы кастрычніка сабраліся на сесію, то ўжо не асабліва цырымонячыся пахавалі ідэю рэферэндуму, праігнараваўшы думку і патрабаваньне амаль паўмільёна грамадзянаў, груба парушыўшы іхняе права і самімі ж прыняты закон, на якім яшчэ і не пасьпелі высахнуць чарнілы. Здаецца, толькі 30 ці 35 чалавек прагаласавала за рэферэндум па роспуску парламенту. Ня думаю, што тут нейкая палітыка – проста кожны хваляваўся за сваю шкуру: дзе гарантыя, што зноў выбяруць?.. І яшчэ дэталька: усьлед за Булахавым найбольш апантана выступаў супраць рэферэндуму дэпутат Лукашэнка. Канечне ж, ужо тады ў яго былі свае з далёкім прыцэлам напалеонаўскія планы. Як, дарэчы, і ў Шушкевіча, які па наіўнасьці сваёй спадзяваўся, што антынезалежніцкая, антыбеларуская па сваёй сутнасьці наменклатура належным чынам ацэніць ягоную памяркоўнасьць, паразуменьне, згаворлівасьць, дэ-юрэ і дэ-факта прызнае яго сваім законным лідэрам, для чаго ён быў гатовы ледзь ці не на любыя кампрамісы, нават зрабіць сваім першым намесьнікам Кузьняцова, які і сесіі ня мог па-людску весьці... Але ў сваёй бальшыні дэнацыялізаваная наменклатура ўжо вызначылася – паставіла на блізкага і зразумелага свайго гадаванца, энергічнага гаспадарніка з трывалымі сувязямі ў Маскве прэм’ер-міністра Кебіча. Чужак з сумніўнымі нацыянальнымі прынцыпамі Шушкевіч ёй патрэбен быў чыста па тактычных меркаваньнях – супакоіць грамадскую думку, не даць кансалідавацца апазіцыі, спыніць Пазьняка, а калі стане праяўляць залішнюю самастойнасьць і непаслушэнства, ці “адыграе сваю ролю”, можна будзе лёгка і без праблемаў пазбавіцца, як ад баласту. Так яно ў рэшце рэшт і сталася...